بسمه تعالی
همایش پنجم CNS/ATM
الزامات سامانه های مدیریت ترافیک هوایی
سی آبان و یکم آذر ماه 1388
(Air Traffic Management Systems)
نگارش: محمد صادق دیجوری
dayjoori@cao.ir
چکیده
براساس نگرش کارآیی محور(Performance Based Approach) تغییرات اساسی در برنامه های اجرایی CNS/ATM پایه ریزی شده است. به عبارت دیگر ضمن آن که استفاده و بهره برداری از فناوری های نوین در صنعت هوانوردی توسط جامعه مدیریت ترافیک هوایی پذیرفته شده است، اتکاء محض به فناوری های نوین موجب افزایش هزینه های عملیاتی و از سویی ایجاد ناهماهنگی های اجرایی و تفاوت های بسیاری در تجهیزات ناوگان وفرودگاه ها شده است، در نتیجه موجب بروز نارضایتی هایی در کاربران خصوصاً یاتا (IATA)گردیده، این اعتراضات در مقاله های کاری ارائه شده توسط کاربران به خوبی قابل مشاهده میباشد. تغییرات مداوم تجهیزات هوانوردی و هزینه های تهیه، نصب، آموزش، و بهره برداری با توجه به هزینه های مترتب بهره برداران این سامانه ها را دچار مشکلات مالی و اجرایی نموده است. نگرش کارآیی محوراز سال 2007میلادی در دستور کار جامعه مدیریت ترافیک هوایی قرار گرفته و تغییراتی را در برنامه ریزی ها به دنبال داشته است و راه حل مناسبی برای هماهنگ نمودن سامانه های جامعه هوانوردی و افزایش کارآیی ضمن کاهش هرینه ها میباشد. مبحث تحلیل هزینه به سود نیز از موارد مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد و بر آن اساس راهبرد مدیریت ترافیک هوایی کشور تدوین گردد. در این مقاله به اختصار موارد فوق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
مقدمه
در سالهای اخیر مباحث CNS/ATM در زمینه های فناوری دچار تحولات زیادی شده است، بدیهی ست که در بخش اجرایی و بهره برداری نیز تغییر نگرش ایجاد گردیده و براساس نگرش کارآیی محور(Performance Based Approach) تغییرات اساسی در برنامه های اجرایی پایه ریزی شده اند. به عبارت دیگر ضمن آن که استفاده و بهره برداری از فناوری های نوین در صنعت هوانوردی توسط جامعه مدیریت ترافیک هوایی پذیرفته شده است اما اتکاء محض به فناوری های نوین موجب افزایش هزینه های عملیاتی و از سویی ایجاد ناهماهنگی های اجرایی و تجهیزات ناوگان وفرودگاه ها شد و در نتیجه موجب بروز نارضایتی هایی در کاربران خصوصاً یاتا گردید، این اعتراضات در مقاله های کاری ارائه شده توسط کاربران به خوبی قابل مشاهده میباشد که از تغییرات مداوم تجهیزات هوانوردی و هزینه های تهیه، نصب، آموزش، و بهره برداری از دیدگاه بهره برداران این سامانه ها دچار مشکلات مالی و اجرایی شده اند. بنا براین نگرش کارآیی محوراز سال 2007میلادی در دستور کار جامعه مدیریت ترافیک هوایی قرار گرفته و تغییراتی را در برنامه ریزی ها به دنبال داشته است. البته اصول این دیدگاه از طرح های مطالعاتی و اجرایی اروپا (SESAR) و امریکا (NextGen) ناشی می گرددکه اکنون دارای برنامه های اجرایی همراه با جزئیات دقیق سخت افزاری و نرم افزاری میباشند. از سوی دیگر محدودیت در ساختار ایکائو سبب شده است که این سازمان در بخش تدوین استاندارد ها، مقررات و توصیه ها نسبتاً بموقع اقدام نماید اما در بخش های تحقیقاتی و توسعه به شدت متکی به ومتاثر از کشور های پیشرفته و صاحب صنعت باشد. این امر موجب بروز تنگناهایی برای کشور های در حال توسعه شده و حرکت برا ساس نگرش کارآیی محور نیاز به دانش، شناخت و مهارت در انسجام و تدوین قانون، مقررات و سپس دستورالعمل بهره برداری دارد که با اصول استراتژیک ایکائو هماهنگ و منطبق بر برنامه های منطقه و در برگیرنده نیاز ها والزامات ملی نیز باشند. بنظر میرسد در مباحث CNS/ATM توجه اغلب کارشناسان وصاحب نظران معطوف فناوری های نوین شده است و توجه ناچیزی به اصل " نگرش کارآیی محور" شده است لذا در این مقاله به اصول و الزامات سامانه های مدیریت ترا فیک هوایی خواهیم پرداخت زیرا این باور وجود دارد، عدم شناخت لازم وکوتاهی در توجه به قابلیت های این مدیریت سبب خواهد شد از توانایی های بالقوه صنعت به موقع وبه صورت مؤثر بهره برداری نگردد. کلام کوتاه! امید است که نکات مطروحه آغاز نگرش مناسب تری نسبت به جامعه مدیریت ترافیک هوایی شده و برای برنامه ریزان و تدوین کنندکان راهبردهای نوین صنعت هواپیمایی کشور مفید واقع گردد.
اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي جهاني
قبل از هر چیز لازم میدانم اشاره مختصری به خصوصیات مدیریت ترا فیک هوایی وحساسیت ها آن در جامعه هوانوردی داشته و با نگرشی متفاوت این بار تقاضاهای این قشر که گاهاً به بهانه جویی، سخت گیری یا زیاده خواهی تعبیر میگردد را مورد رسیدگی قرار دهیم و مشخص نمائیم که چرا مدیریت ترافیک هوایی یکی از اصلی ترین مشاغل خطیر و پر درآمد جامعه امریکا میباشد . در مجموعه صنعت لازم است که مدیریت ترافیک هوایی تعامل وانسجام لازم را بین عناصر و اجزاء صنعت هوانوردی برقرار نماید. در دیدگاه کلی این عناصر در سه گروه مجزا قرار میگیرند که عبارتند از: عامل انسانی، تجهیزات(CNS) و استاندارد ها ودستورالعمل ها (SARPS & PANS) بنابراین مشخص میشود بروز هرگونه نا هماهنگی ومشکل در کمیت وکیفیت اجزاء عناصر فوق (شکل1) بر کارآیی مدیریت ترافیک هوایی تأثر خواهد گذاشت پس توجه به اجزاء این عناصر و کارایی آنها از اهمیت فوق العاده در تعامل با مدیریت ترافیک هوایی برخوردار است.
شکل یک- مدیریت ترافیک هوایی، تعامل و انسجام عناصر صنعت
1- اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي جهاني- این اصول در واقع ارائه دهنده ديدگاه هماهنگ، يكنواخت شده ومتعامل ايكائو از سامانه هاي مديريت ترافيك هوايي ميباشد كه افق برنامه ريزي شده آن تاسال 2025 و پس از آن است. بيان ديدگاه ايكائو عبارتست از: دستيابي به سامانه متعامل مديريت ترافيك هوايي براي تمامي كاربران شامل: هواپيمايي تجاري، هواپيمائي، عمومي ، نظامي و كار هاي هوايي در تمامي مراحل پرواز كه برآورنده سطح ايمني مورد توافق، تامين كننده عمليات با اقتصاد مطلوب، حافظ محيط زيست و برآوردنده الزامات امنيت ملي باشد. نكته كليدي اين است كه تا حد امكان اصول عملياتي وابسته به فناوري نباشند به اين معني كه بسياري از فناوري هايي كه امروز مورد استفاده هستند ممكن است تا 20 سال آينده تغيير كنند ويااصولا وجود نداشته باشند، بنابراين اصول عملياتي بايد در بوته آزمايش زمان پايدار باشند. پس بايد اذعان نمود كه مديريت ترافيك هوايي مديريتي است بر ترافيك هوايي و فضا بصورت پويا و جامع مبتني بر ايمني، اقتصاد و كارآيي توسط تهيه تسهيلات و خدمات يك پارچه با همياري همه بخش هاي ذينفع.
2- اصول عملياتي و سامانه هاي مديريت ترافيك هوايي، اصول عملياتي عبارتي است كه بيان ميكند "چه" انتظاري ميرود و پرسش و پاسخي است در مورد اين كه از سامانه هاي آينده چه نتيجه اي مورد نظر است. يعني بيان ديدگاه است ونه يك كتاب فني يا طرح، و وارد جزئيات اجرايي چگونگي انجام كار نميشود، بلكه از نظر سلسله مراتب جزء اسناد پائين تر قرار ميگيرد كه مفاهيم عملياتي يا استفاده از استاندار های فني و طرح هاي راهبردي را بيان مينمايد. سامانه مديريت ترافيك هوايي، سامانه ايست كه از طريق انسجام در همياري انسان ها(Humans )، اطلاعات، فناوري، تسهيلات و خدماتي توسط ارتباطات، ناوبري و نظارت در هوا، زمين و يا فضا، پشتيباني ميشود.
3- دامنه اصول- اصول عمليات روشي راكه خدمات مديريت ترافيك هوايي عرضه مي گردد ومنافع متعلقه به كاربران را تا سال 2025تشريح ميكند. اصول عملياتي بيان مينمايد كه براي افزايش انعطاف پذيري كاربران و بيشينه نمودن كارايي به لحاظ افزايش ظرفيت سامانه و بهبود بخشيدن سطح ايمني درسامانه نوين مديريت ترافيك هوايي چه چيز هايي مورد نياز است.
4- عوامل راهنما- سامانه مديريت ترافيك هوايي برمبناي عرضه خدمات تشكيل شده است وبراي اين منظور تمامي منابع را مورد توجه قرار ميدهد، از جمله فضا، فرودگاه ها، هواپيماها و عامل انساني كه بخشي از اين سامانه هستند. عملكرد اصلي اين سامانه هواپيما هارا قادر ميسازد كه به صورت ايمن و به دور از خطر در محدوده ظرفيت فضا با بهره برداري بهينه از تمامي منابع از فرودگاه ها به هوا پرواز كنند ويا فرود آيند. تشريح عناصر اين اصول برمبناي واقعيت انتظارات از قابليت انساني و زيرساخت مديريت ترافيك هوايي در هر زمان از توسعه سامانه مديريت ترافيك هوايي برمبناي اين اصول ميباشد و ربطي به فناوري خاصي ندارد. با عنايت به اين مطلب عناصر تشكيل دهنده تعيين ميگردند.
5- عوامل ايجاد كننده تغيير – شرايط محيطي مديريت ترافيك هوايي مانند ساير محيط هاي امروزي توسط ايمني و بصورت روز افزون براساس انتظارات تجاري يا در آمد شخصي پيش مي رود. استاندارد هايي براي تعامل جهاني برقرار شده اند و سامانه هاي كشور هاي زيادي در چارچوب اين استاندار ها در سطحي هستند كه بتوانند الزامات كشور خود را برآورده نمايند. هرچند در حال حاضربه سختي در تلاش هستند ويا نتوانسته اند انتظارات روبه افزايش كاربران براي تعامل و هماهنگي جهاني را برآورده نمايند. هيچ شكي نيست كه سامانه مديريت ترافيك هوايي مبتنی بر سال 2000محدوديت هاي فراوان دارند كه بكرات بيان شده اند. عوامل تغيير در سال 2000هزينه، كارايي، ايمني و انتظارات ملي بوده اند اما امروز اين عوامل شامل انتظارات كاربران در چارچوب ايمني و موارد تجاري(Business cases)و تجزيه تحليل هزينه به سود ميباشند. اصول عمليات دامنه انتظارات كاربران را مشخص مي نمايد و در افق برنامه ريزي مجموعه راه حل ها بر اساس بررسي هاي ايمني و تجاري قابل تغيير هستند. عوامل تغيير عبارتند از: ايمني، عامل انساني، فناوري، اطلاعات، همياري و استمرار.
6- منافع پيش رو – اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي به دنبال دستيابي به منافع براي همه اعضاء جامعه مديريت ترافيك هوايي مي باشد.از ديدگاه كاربر فضا مساوات بيشتر در دسترسي به فضا و اطلاعات با معني وبموقع براي پشتيباني از تصميمگيري و آزادي عمل واستقلال بيشتر در تصميمگيري، و مدیريت تداخل ها اين فرصت را فراهم مينمايد كه شغل ودرآمد فردي بهتري در چارچوب ايمني مناسب فراهم گردد. از ديدگاه عرضه كننده خدمات، مثل گردانندگان فرودگاه ها قابليت عمل در محيطي سرشار از اطلاعات و داده هاي به هنگام شده و همچنين داده هاي باقابليت پيش بيني روند سامانه باكاربري در محدوده پشتيباني تصميم خودكار و يا ابزار تصميم سازي، امكان بهينه شدن ارائه خدمات به كاربران را فراهم مينمايد.از ديدگاه تدوين كننده مقررات، سامانه ايمني محكم وباز است و اجاره ميدهد ايمني با سادگي بيشترپايش و سنجيده شده و برمبناي جهاني مقايسه و منسجم گردد وامكاني براي بهبود مداوم فراهم شود.
7- كارايي سامانه مديريت ترافيك هوايي – اعضاي مختلف جامعه مديريت ترافيك هوايي داراي تقاضاهاي متفاوتي از كارايي سامانه هستند. همه داراي برداشت هاي روشن يا مبهمي از ايمني هستند اگرچه در سال هاي حدود 2000 سنجش و اطمينان از ايمني مشكل بود. برخي انتظار روشن اقتصادي ، برخي كارايي وبرخي ديگر قابل پيش بيني بودن سامانه را مد نظر دارند. براي دستيابي به كارايي بهينه سامانه هريك از آنها گاهي در انتظارات به رقابت مي پردازند كه نياز به متعادل سازي دارد. علاوه بر اين دستاورد هاي روشن ايمني بايد براورده شده وقابل عرضه باشند.
8- عناصر اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي - اصول عملياتي هفت اصل وابسته به هم را به عنوان عناصر اين سامانه معرفي مي كند كه با انسجام آنها سامانه نوين مديريت ترافيك هوايي شكل خواهد گرفت. اين اصول هفتگانه عبارتند از:
· سازماندهی ومدیریت فضا(AOM - Airspace organization and management)
· متعادل سازی تقاضا و ظرفیت (DCB- Demand and capacity balancing)
· عملیات فرودگاهی (AO- Aerodrome operations)
· یکنواخت سازی ترافیک(TS- Traffic synchronization)
· مدیریت تداخل (CM- Conflict management)
· عملیات کاربران فضا (AUO- Airspace user operations)
· مدیریت ارائه سرویس های مراقبت پرواز(ATM SDM- ATM service delivery management)
9- تغييرات اساسي – اصول عملياتي یک رشته از تغييرات اساسي را مشخص مي‌كنند كه در افق برنامه ريزي پديدار خواهند شد. كليد فلسفه انتخاب شده در اصول عملياتي عبارتست از انديشه بهره برداري جهاني از اطلاعات، مديريت و تبادل كه توسط آن به طريق متحول كننده اي تغييرات اساسي در نقش همه مشاركت كنندگان در سامانه مديريت ترافيك هوايي ايجادشود، به اين وسيله ارتقاء ايمني، اقتصاد و كارايي در گستره سامانه تسهيل خواهد شد. اين فلسفه تا حد زيادي توسط تحول در کلی نگری، همكاري ومحيط مناسب همياري در تصميمگيري شرايطي را فراهم خواهد نمود كه انتظارات حاصله و علاقه‌مندي هاي همه اعضاي جامعه مديريت ترافيك هوايي براي دستيابي و مساوات متعادل خواهد شد.
10- تحول در اصول عملياتي – اصول عملياتي عناصر و بصورت كلي وابستگي هارا در سطح جهاني تشريح مينمايند. هرچند اين اصول مشخص ميکنند که وصول به مرحله نهايي با انقلاب ميسر نيست بلكه اين روند تحولاتي است با هدف نهايي يكنواخت سازي جهاني تا سال 2025. اين امر به مناطق و كشور ها فرصت ميدهد كه برنامه ريزي نموده و با سرمايه‌گذاري لازم در چارچوب زماني و محيط تصميم گيري هميارانه موضوع ايمني وموارد تجاري را نيز مدنظر قرار دهند.
11- مقياس پذيري و قابليت انطباق – اصول عملياتي با محيط عملياتي همه كشور ها ومناطق قابل انطباق بوده و در برآوردن نياز هاي خاص آنان مقياس پذير ميباشد. به اين معني كه عليرغم نياز فوري به تغييرات در مديريت ترافيك هوايي براي پاسخ گويي به رشد ترافيك در برخي مناطق ونقص در زيرساخت ها راه حل ها مي توانند متفاوت باشند.در برخي مناطق راه حل ساده اي پاسخگوست در حالي كه در منطقه ديگر سامانه هاي پيچيده مديريت ترافيك هوايي مورد نياز میباشد.
12- انتظارات منطقه اي متفاوت – در مراحل مقدماتي تحول اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي، انتظارات عنوان شده در هريك از مناطق با مناطق همجوار و دورتر از آن متفاوت خواهند بود. اين اصول اجازه ميدهند كه براساس منافع عملياتي، تأكيد متفاوت بر عناصر اين اصول اعمال گردد. به هر حال بايد توجه شود كه اين عناصر بلوك هاي استاندارد و همشكلی هستند كه پرواز هواپيما هارا در گستره مناطق باكمترين تغيير در تجهيزات و دستورالعمل ها تسهيل مينمايند.
13- هماهنگي منطقه‌اي – با تشخيص اينكه تمامي كشور ها قادر نخواهند بود خود را سريعاً به سامانه مديريت ترافيك هوايي منطبق با اين اصول تطبيق دهند لذا اصول عملياتي در طرح مورد نظر وارد جزئيات ميشود و با روند تحولات در چارچوب طرح ايكائو پيش ميرود. با پياده سازي اين اصول در طرح هاي راهبردي جهاني، منطقه‌اي وطرح اجرايي كشور ها است که سامانه هاي طرح جهاني ناوبري هوايي CNS/ATM درمورد پيشرفت قدم هاي مياني طرح به سوي هدف توضيحاتي را ارائه مينمايد. بديهيست كه طرح همه كشور ها بايد در يك راستا قرارگيرند تا اطمينان حاصل شود كه از جنبه بين المللي راه حل ها تاحدممكن يكنواخت شده و حمل غير ضروري دستگاه هاي چندگانه به بخش هوايي يا زميني سامانه مديريت ترافيك هوايي تحميل نخواهد شد.
14- تدوين سناريو ها- براي درك بهتر تعامل بين اجزاء مديريت ترافيك هوايي درآتي ضروريست كه مثال هايي از اينكه چگونه اجزاء مديريت ترافيك هوايي ميتوانند در خدمت اين اصول بكار گرفت شوند ترسيم گردند.
مديريت ترافيك هوایی
اصول عملياتي مديريت ترافيك جهاني ارائه دهنده ديدگاه جامع هماهنگ وداراي تعامل جهاني سامانه هاي مديريت ترافيك هوايي ميباشد كه سامانه پايه سال 2000را به يك سامانه كامل بر مبناي كار آيي تاسال 2025 و پس از آن برنامه ريزي مينمايد. اين اصول عملياتي بيان كننده ديدگاه بوده و چالش هايي در رابطه با روش ها و رويه هاي جاري در افق برنامه را در بردارد. طرح جهاني در بخش اول روي ابعاد كارآيي تمركز دارد و توضيحاتي پيرامون اهداف كارآيي ، سنجش ها و شاخص ها در رفتار هاي كلي مديريت ترافيك هوايي در قبال انتظار جامعه مديريت ترافيك هوايي را ارائه ميدهد در كتاب اصول عملياتي مديريت ترافيك جهاني اصول راهنمايي كننده تنظيم اهداف كار آيي و پايش ارزيابي و پيش بيني كارآيي سامانه مديريت ترافيك هوايي وجود دارد. مطالب راهنمايي كننده انتقال براساس كارآيي در بخش دوم خصوصيات تحول گرايانه را مورد بحث قرار ميدهد. در اين بخش تغييرات اساسي كه بايد در رويه ها وروش ها ايجاد شود مورد بحث قرار مي گيرند. راهبرد ها براساس ارائه مستمر و بخش، بخش ارتقاء کارآیی قرار دارند و بخش زیادی از رویه های جاری و روند ها در دوره برنامه ریزی ادامه خواهند یافت واین نوشتار مواردی را که به تغییرات چشمگیر نیاز دارند را شناسایی خواهد نمود.
تغییرات جامعه مدیریت ترافیک هوایی مستقیماً بستگی دارد به توانایی هایی که در مورد توقعات کارآیی در طول برنامه از خود نشان خواهد داد. طرح ها داری الزامات سطح بالا هستند که به الزامات سامانه مدیریت ترافیک هوایی معروفند. در تدوین استاندارد ها وتوصیه های ایکائو، الزامات سامانه مدیریت ترافیک هوایی برای تشخیص اصول بکار برده خواهند شد. این الزامات توسط گروه های برنامه ریزی مناطق نیز مورد توجه قرار می گیرند. اصولاً الزامات مدیریت ترافیک هوایی در طول زمان مستقر میشوند و بهمین تر تیب خصوصیات عملکردی ووضعیت های سامانه را ارائه مینمایند. کارآیی سامانه مدیریت ترافیک هوایی به عنوان نتیجه الزامات پیش نخواهد رفت بلکه سامانه را کارآیی پیش خواهد راند واین امر ناشی از هر محیط و نیاز های مختلف آن شکل خواهد گرفت مانند کشور یاگروهی از کشور ها و منطقه.
الزاماتی که در سند 9883 ارائه میشود با توجه به طرح های منطقه ای وملی نسبتاً کوچک هستند ولي با 216 الزام سند اصول عملیاتی سامانه مدیریت ترافیک هوایی مطابقت دارد. و علت آن عبارتست از اینکه تعدادزیادی از الزامات تعیین کننده در سامانه مدیریت ترافیک هوایی ثابت هستند یعنی از زمان بوجود آمدن مدیریت ترافیک هوایی وجود دارند و با ادامه عملیات آن همچنان پابرجا خواهند بود. چیزی که تغییر می کند الزامات کارآیی مورد نیازاست به عنوان مثل یکی از الزامات" الزام ایمنی مدیریت ترافیک هوایی است" که همواره در گذشته، حال وآینده مطرح بوده وخواهد بود. در حقیقت تغییر در تعریف کارآیی مورد نظر تعریف میشود که سامانه به آن دست یافته است یا خیر.
در سال 1950 حاصل كارآيي ايمني ممكن است به صورت تعداد معيني سانحه در سال تعبين شود وبصورت موضوعي يا مقصودی بيان شود. در سال 2000 هدف ايمني و وسايل پايش آن هر دو بصورت سخت گيرانه تري تعريف شدند، مثلاً سوانح مرگبار به نسبت ساعت پرواز و ابعاد مرحله اي مسير پرواز مطرح ميگردد. افق برنامه ريزي و اهداف كارآيي سخت گيرانه تر شده ودر نتيجه مكانيزم ها وروند وصول به آن بايد تغيير نمايد اما الزام اصلي كه اجراي ايمني است تغيير نمي كند. براي دستيابي به بخش هايي كه لزوماً با روش جديد بايد دستخوش تغيير شوند، ضروريست كه عمليات سامانه موجود همراه با الزامات بيان شده جديد مورد ارزيابي وبازنگري براي تحول قرار گيرند. برخي از الزامات ممكن است قبلاً توسط ايكائو در سامانه هاي ارتباطات ، ناوبري ، نظارت و مديريت ترافيك هوايي مشاهده گردد يا از جمله امكانات پيش نياز و زيرساختي الزامات باشند. در اين بخش الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي و مطالب پشتيباني كننده آن در مقابل هفت جزء اصول اين سامانه و مديريت اطلاعات كه در سند اصول عملياتي آمده است ودر شكل دو نشان داده ميشود آورده شده است.
شکل یک - هفت جزء اصول سامانه مديريت ترافیک هوایی
اصول عملیاتی مدیریت ترافیک هوایی جهانی
سامانه مدیریت ترافیک هوایی بر بنیاد ارائه سرویس های منسجم قرار میگیرد. اصول هفتگانه دیدگاه اجرایی ارائه شده در سند9854 (Global Air Traffic Management Operational Concept) در برگیرنده اقدامات مدیریت ترافیک هوایی و نشاندهنده نتایج حاصله از ابتکارات طرح های جهانی بیست‌وسه‌گانه (GPI- Global Plan Initiative) می باشد.
باید به این موضوع نیز توجه شود که این سامانه بدون وجود موثر تمام اجزاء خود کارآیی لازم را نخواهد داشت در تعريف اصول كارآيي عملياتي موارد زير بايد مورد توجه قرار گيرند:
1. كارآيي وانتظارات، مديريت اطلاعات وخدمات و طراحي ومهندسي سامانه در اين قسمت حاوي الزاماتي است كه ممكن است در چند عنصر اصولي شرح داده شود ويا در تمامي گستره مديريت ترافيك هوايي بكار گرفته شود. اين الزامات ممكن است مستقيماً در محدوده يك عنصر بكار گرفته شود يا بصورت اصلاح شده در حد يك الزام در عنصر خاصي واجد شرايط گردد.
2. عناصر سامانه مديريت ترافيك هوايي شامل هفت قسمت مطابق با سند اصول عملياتي وعناصر مشترك ميباشد. هر قسمت بطور خلاصه توضيح ميدهد كه هر عنصر چه كاري را در دورنماي عملياتي برعهده دارد. در مقاله اینجانب درمجموعه مقالات همایش چهارم توضيحات جامع اين گونه الزامات ارائه گرديده است.
هر يك از الزامات داراي توضيحات لازم خواهد بود و از جدول ماتريسي براي نشاندادن ارتباطات استفاده خواهد شد. منظور از الزامات تعيين شده انعكاس ماهيت سند اصول عملياتي ميباشد تا براي خوانندگان كاملاً مشخص شود كه سامانه مديريت ترافيك هوايي به صورت يك موجوديت كامل ويكپارچه وجود دارد نه بشكل بخش هايي جداي از هم اين موضوع در شكل دو نيز نشان داده شده است. بايد توجه داشت كه ترتيب ارائه مطالب براي سهولت در انتقال مفاهيم است و نه از نظر اهميت آن ها.
تشريح الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي
الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي عبارت است از عملكرد و يا خصوصيات عملياتي كه براي انجام انتظارات و عرضه منافعي كه در ديدگاه سند اصول عملياتي آورده شده اند. خصوصيات الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي عبارتند از دو نوع مشخص که در نوع اول الزامات باکلمات بایستی (Shall) و می باید (Will) به عنوان عناصر پایه اصول عملیاتی آورده شده اندکه برای اطمینان از تطابق با کارآیی درگستره سامانه جهانی بکار برده میشوند و سطح تأثیرگذاری آنها در یک کشور خاص، مناطق ایکائو و محدوده خاص براساس دستاورد مورد انتظار یا توافقات حاصله می تواند مختلف باشد. نوع دوم الزامات با کلمات بهتر است (Should) برای عناصر مطلوب اصول عملیاتی آورده شده است. اینگونه الزامات به عنوان بخشهایی که از اصول عملیاتی حاصل شده اند، انتظار میرود که با جزئیات بیشتر مطرح شوند اما این الزامات کلی تر از مطالبی است که در استاندارها وتوصیه های ایکائو ویا در سند طراحی سامانه جهانی آورده میشوند. عناصر حاصله که مسقیماً در سند اصول عملیاتی ملاحظه نمی‌شوند مواردی هستند که بصورت منطقی منتج خواهند شد مانند موارد مرتبط با عرضه بموقع اطلاعات برای پشتیبانی از اقدامات.
دامنه توصیف کنندگان از موارد مندرج در سند اصول عملیاتی فراتر نخواهد رفت ودر نظر است که دامنه و وسعت الزامات در بیان عناصر و اجزاء بصورت جامع باشد، باید توجه داشت که این الزامات بیان کننده خصوصیات یک سامانه کامل نیستند و ارائه دهنده طرحی منتخب نمیباشند.
علاوه براین الزامات ارائه دهنده راهنمایی برای ایجاد استاندارد ها وتوصیه های ایکائو هستند که در طول دوره گذر بطور مستمر در حال توسعه برای دستیابی به کارآیی ارتقاء یافته سامانه مدیریت ترافیک هوایی و یکنواختی جهانی، مطابق با سند اصول عملیاتی میباشد.
الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي تعيين كننده دامنه راهبرد هايي نیز میباشد كه توسط كشور ها يا مناطق ايكائو در دوره گذار تدوين ميشوند. برخي از كشور ها يا مناطق ممكن است براي دست يابي به حاصل كار آيي مورد نظر هر از چندگاه راهبرد متفاوتي برای تهیه نقشه راه را انتخاب كنند و همواره مسیر بهبود را در پيش گيرند. الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي چارچوب كاري را براي عناصر كارآيي برقرار خواهد نمود كه ماهيتاً تشريحي هستند و به مقادير عدد ورقم و يا به شاخص تبديل نشده‌اند.
الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي
1- كار آيي وانتظارات
كليات اصول عملياتي سامانه مديريت ترافيك هوايي به سامانه اي خدمات محور نظر دارد كه ، طراحي شده بر اساس كارآيي و پيش بيني شده در اصول راهنمايي مندرج در سند اصول عملياتي سامانه مديريت ترافيك هوايي جهاني (Doc. 9854) می باشند. بدین منظوردر نظر است که سامانه مدیریت ترافیک هوایی در مقام مقایسه با تجهیزات حد اقل تعیین شده برای هر سال، برای تمامی کاربران، سطح حداقل یکسانی از دسترسی به باند های پروازی و فضا را فراهم نماید.
2 - ایمنی
ایمنی از جمله انتظارات دائمي و کلیدی سامانه مدیریت ترافیک هوایی میباشد. برای دستیابی به این توقع سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی براساس اصولی باشد که ایمنی سامانه مدیریت ترافیک هوایی یا، اجزاء و بخش های آن برمبنای شواهد باشد (الزام 134).
سامانه مدیریت ترافیک هوایی تشخيص ميدهد كه ايمني مطلق قابل دستيابي نيست، هرچند ميتواند هدف مطلوب باشد. در ارزيابي سامانه مدیریت ترافیک هوایی اهداف ايمني تعيين ميشوند تا نشاندهندكه خواسته مداومي براي ارتقاء ايمني وجود دارد. در تعيين اهداف ايمني هراز چندگاه هر سازمان، كشور، منطقه يا گروه جهاني بايستي دستاورد ايمني بهتري را نسبت به قبل كه در يك محدوده خاص بوده است توليد كنند. يعني اينكه تمامي عناصر سامانه مدیریت ترافیک هوایی بايستي تلاش كنند تا حوادث وسوانح كاهش يابد و شاخص هاي مثبت ايمني افزايش يابند. تشخیص این که سه نوع خطرپذیری ایمنی وجود دارد: 1 - غیر قابل تحمل (Intolerable) ، 2- بحدی پائین که منطقاً عملی است(ALARP- as low as reasonably practical) و3- تا حد زیادی قابل قبول (Broadly acceptable) (الزام 189). به عبارت دیگر" صنعت ایمنی" است که بطور عمومی تشخیص میدهد وضعیت هایی وجود دارند که وسعت مستمر سطح ایمنی ممکن نمی تواند فقط به دو بخش غیر قابل تحمل و تا حد زیادی قابل قبول تقسیم شوند. بخش سومی نیز بین این دو سطح وجود دارد و در موادی که این بخش بینابین وجود دارد، این سئوال مطرح میشود که در این محدوده چگونه تصمیم گیری نمائیم. برای اینگونه تصمیم گیری ها صنعت ایمنی معمولاً از روش موسوم به ALARP استفاده مینماید، به این معنی که اقداماتی برای کاهش ریسک باید انجام شود تا جائی که هزینه بیشتر برای کاهش بیشتر ریسک اصولاً به نسبت کاهش حاصل از آن غیر متناسب باشد، این منطقه ALARP است.
اطمینان ازاین که مخاطرات ایمنی با دقت زیاد علمی محاسبه شده است، همینطور تعیین پذیرش مخاطرات ایمنی با قضاوت های ارزشی همراه شده است (الزام 191). به عبارت دیگربهتر است تمایزی بین هردوفعالیت یعنی مخاطرات ایمنی و تعیین قابلیت پذیرش با حاشیه امنیت مربوطه و منطق آن وجود داشته باشد.
اطمینان حاصل کنید که میزان خطر با دقت علمی زیاد محاسبه شود،با این حا ل اگر میزان خطردر حد مورد قبول بود میتوانید آن را بپذیرید (جا برای پذیرش مقدار عددی قابل قبولی از میزان خطر بگذارید).
این سامانه باید به نوعی طراحی شود که هیچگاه عامل انسانی در مورد وضعیت جاری سامانه مدیریت ترافیک هوایی یا شرایط پروازی مربوط به امور انسانی در دست اجرا در تردید نباشد( الزام 138).
3 - امنیت
کارآیی سامانه مدیریت ترافیک هوایی در موارد امنیتی به دو بخش اصلی بستگی دارد یکی عناصر داخلی آن شامل کارکنان، زیرساخت ها و اطلاعات و دیگری انتظارات بیرونی در گستره جامعه صنعت ، مثل موارد امنیت ملی می باشد. برای دستیابی به این موارد سامانه مدیریت ترافیک هوایی باید براساس اصولی باشد که عملیات سامانه مدیریت ترافیک هوایی قلمرو کشور را تحت الشعاع قرار ندهد و اطمينان از سطح ايمني متناسب حاصل شود (الزام 124 الف).تشخيص آنكه الزامات مرتبط با ايمني هر از چندگاه و نسبت به مكان، ممكن است تغيير كنند (الزام 124ب).لازم است هماهنگي اين الزامات از طريق همياري در تصميم گيري راهبردي، پيش تاكتيكي و تاكتيكي انجام شود و دستيابي به پارامتر هاي كارآيي مورد توافق توسط عناصرسامانه مدیریت ترافیک هوایی ميسر گردد. (الزام 124س).
4- مقرون به صرفه بودن
براي دستيابي به انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد مقرون به صرفه بودن، سامانه مديريت ترافیک هوایی بايد اطمينان حاصل نمايد جايي كه لازم باشد معتبر سازي وتجزيه تحليل هزينه به سود از طريق تمركز در تحقيقات و توسعه و برقراري موارد تجاري قبل از پياده سازي تغييرات انجام شده اند(الزام 129).
5 – دسترسي و مساوات
براي دستيابي به انتظارات جامعه مديريت ترافیک هوایی در مورد دسترسي و مساوات سامانه مديريت ترافیک هوایی بايد اطمينان حاصل كند از اينكه در طراحي سامانه مديريت ترافیک هوایی اصول دسترسي و مساوات مورد توجه قرار گرفته اند (الزام 165) و به نحوي طراحي انجام شود كه پذيراي مأموريت تمامي كاربران فضا وانواع هواپيما ها با خصوصيات مختلف باشد (الزام 45). سامانه باید به نوعي طراحي شود كه محدوديت هاي دسترسي به فضا را به حداقل برساند.
6 – ظرفيت
براي برآورده نمودن توقع جامعه مديريت ترافيك هوايي در مورد ظرفيت، سامانه مديريت ترافيك هوايي بايد به صورت همياري سطح مورد توافق ظرفيت را فراهم نمايد(الزام 196). باید اطمينان حاصل نمايد كه از طريق همياري در تصميم گيري (CDM) ظرفيت كافي فراهم شده است(الزام 197). لازم است اطمينان حاصل شود كه جامعه مديريت ترافيك هوايي به صورت هميارانه برنامه ريزي وكار ميكند و ظرفيت مورد نياز را براي برآورده نمودن تقاضا به صورت مقرون به صرفه اجرا مينمايد (الزام 198) . اطمينان حاصل شود كه تمامي ظرفيت موجود به طور مؤثر مورد ستفاده قرار دارد( الزام 111) يعني منظور اين نيست كه ظرفيت خود به خود بوجودآيد بلكه اطمينان حاصل شود كه از ظرفيت در دسترس در قبال تقاضاي موجود استفاده ميشود. از به حداقل رساندن اثرات شرایط جوی بد روي مجموع سامانه مديريت ترافيك هوايي اطمينان حاصل گردد و حد اكثر بهره برداري در تمامي شرايط صورت پذیرد (الزام 199).
7- محیط زیست
اهمیت ملاحظات محیط زیست به طور روبه افزایشی در طراحی سامانه های مدیریت ترافیک هوایی مطرح میباشد ودر توسعه های آتی نیز این امر ادامه خواهد داشت.
8 - قابل پیش بینی بودن
برای برآورده نمودن انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی از نظر قابل پیش بینی بودن بایستی همه اعضاء جامعه مدیریت ترافیک هوایی اطلاعات گذشته، حال و پیش بینی های موردنیاز سامانه را برای قابل پیش بینی بودن خدمات ارائه نماید(الزام 176) و اطلاعات اساسی مورد نیاز جامعه مدیریت ترافیک هوایی برای برنامه ریزی را در اختیارش قراردهد (الزام200).
9 - مشارکت جامعه
برای برآورده نمودن انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی درمورد مشارکت جامعه سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی به نوعی طراحی شود و اطمینان حاصل گردد که تمامی اعضاء مرتبط با جامعه مدیریت ترافیک هوایی در همیاری درتصمیم گیری، در نظر گرفته شوند و به اطلاعات مرتبط دسترسی داشته باشند(الزام 180).
10 - انعطاف پذیری
برای برآورده نمودن انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد انعطاف پذیری سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی به نوعی اجرا و عمل نماید که الزامات مختلف و متفاوت کاربران تا جایی که از نظر فنی در چارچوب دسترسی و مساوات تعیین شده امکان پذیر است، برآورده شود(الزام181) و تمامی کاربران فضا را قادر سازد که زمان های پرواز و ورود را تنظیم نمایند و سطح پرواز ومسیر مطلوب را هر جاکه ضروری باشد بطور پویا تصحیح نمایند و در مورد موافقت های مسیر مذاکره نمایند، بدین ترتیب این اجازه به آن ها داده میشود که از فرصت های عملیاتی پیش آمده بهره مند گردند(الزام 201).
11 – کارآیی
برای دستیابی به انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد کارآیی، سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی بیانگر مقرون به صرفه بودن عملیات واقتصاد عملیات پرواز دروازه به وروازه از دیدگاه تک پرواز باشد(الزام 202) و مسیر و ارتفاع مطلوب کاربران فضارا اصلاح نماید(الزام 203).
12 - تعامل جهانی
برای دستیابی به انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد تعامل جهانی سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی بر مبنای استاندار های جهانی و اصول یکنواخت قرار گیرد و اطمینان از تعامل فنی و عملیاتی سامانه های مدیریت ترافیک هوایی و هم خوانی تسهیلات و غیر تبعیض آمیز بودن جریان ترافیک منطقه ای و جهانی حاصل گردد(الزام 204) و در شرایط عملیاتی مشابه دستور العمل های عملیاتی مشترک برقرار گردد(الزام 205) ضمناً همانطور که ذکر شد، الزامات سامانه های مدیریت ترافیک هوایی شامل 216 مورد میباشند که به تفصیل در سند 9854 در مورد آنها توضیح داده شده است.
بررسی هزینه به سود و موارد تجاری
از دیدگاه تاریخی ارزیابی سرمایه گذاری برای عرضه کنندگان خدمات و متصدیان عملیات دارای جنبه های فعالیتی غیر وابسته و جدایی هستند که پیامد های وابسته به هم دارند. عرضه کنندگان خدمات ممکن است فناوری خاصی را شناسایی کنند و یا دستورالعمل پیشرفته ای را تدوین نمایند که هزینه های آن هارا کاهش دهد، اما اغلب هزینه های پایه و باز گشت سرمایه براساس تخمین های سرمایه گذار می باشد که اطمینانی از دقیق بودن محاسبات تخمینی با توجه به مدل تجاری متصدیان عملیات در دست نیست. همینطور متصدیان عملیات منابع قابل ملاحظه ای را در سرمایه گذاری روی فناوری در پیش بینی صرفه جویی های داخلی بکار گرفته اند، ولی این امر بدون وجود هیچ تضمینی که عرضه کنندگان خدمات روی تمامی بخش های زمینی مورد نظری که متصدی عملیات سرمایه گذاری نموده اقدام می نمایند و در نتیجه هردو از نارسایی هایی برای دستیابی به منافعی که انتظار آنرا داشتند به عنوان نتیجه مستقیم استفاده از روش های غیر وابسته یا تحلیل ها بکار گرفته شده جداگانه رنج میبرند.
همانطور که در اصول عملیاتی شناسایی شد، تحلیل هزینه به سود و خصوصاً موارد تجاری (Business Case) به عنوان یک پشتیبان قوی برای پیشرفت سامانه مدیریت ترافیک هوایی در کارآیی میباشد لازمست تا با استفاده از تحلیل موارد تجاری ساختاری روشن از مد نظر قراردادن خصوصیات جامعه مدیریت ترافیک هوایی اطمینان حاصل نماید. بدین ترتیب تقدم هابرای سود جوستن از مکانیزم های کارآمد و مؤثری بوجود آمده و توسعه یافته وتا در اختیار عملیات قرار گیرند در نظر گرفته میشوند. این موارد شامل ملاحظاتی در مورد جنبه های وسیعی از عوامل اقتصادی و اجتماعی مانند ایمنی اثرات بر محیط زیست و نظایرآن میگردد.
نتیجه گیری
در برنامه ریزی مدیریت ترافیک هوایی کشور عنایت به الزامات سامانه های مدیریت ترافیک هوایی در فوق و موارد زیر مجموعه آن و امکانات و تسهیلاتی که بایستی برای کاربران فضا از طرف ارائه دهندگان خدمات فراهم گردد، توجه به نکات زیر الزامی می باشد.
1. در یافت و برآورد برنامه ها ونیاز های عملیاتی واجرایی کاربران فضا.
2. تدوین اهداف مدیریت ترافیک هوایی براساس نیاز های ملی ومنطقه ای براساس استاندار های ایکائو.
3. برآورد نمودن تجهیزات و تسهیلات CNS و اتوماسیون لازم برای دست یابی به اهداف تعیین شده.
4. ارائه جدول زمانبندی اولویت های فنی و اجرایی سامانه های مورد نیاز ATM .
5. تدوین چندین گزینه و ارزیابی هریک برای دستیابی به گرینه مطلوب با انجام بررسی های هزینه به سود و موارد تجاری.
6. پیش بینی هزینه ها و منابع مالی مورد نیاز و امکانات و تسهیلات مربوطه
7. پیش بینی منابع انسانی مورد نیازطرح وتدوین چارچوب مناسب برای گزینش آموزش و استخدام متخصصین مورد نیاز.
8. تدوین برنامه اجرایی منسجم برای پیاده سازی و انجام آزمایشات عملیاتی قبل از بهره برداری
9. ایجاد رابطه نزدیک با کاربران فضا ودریافت نظرات در تمامی موارد اجرایی
10. حفظ و تداوم ارتباط با دفتر منطقه ای ایکائو (قاهره)، تولید کنندگان، در طرح CNS/ATM
--------------------------------------------------------------
منابع:
طرح ناوبری جهانی سند 9750 ICAO Doc.
اصول عملیاتی مدیریت ترافیک هوایی جهانی سند 9854 ICAO Doc.
الزامات سامانه ای مدیریت ترافیک هوایی سند 9882 ICAO Doc.
سایر منابع ایکائو واینترنت
همایش پنجم CNS/ATM
الزامات سامانه های مدیریت ترافیک هوایی
سی آبان و یکم آذر ماه 1388
(Air Traffic Management Systems)
نگارش: محمد صادق دیجوری
dayjoori@cao.ir
چکیده
براساس نگرش کارآیی محور(Performance Based Approach) تغییرات اساسی در برنامه های اجرایی CNS/ATM پایه ریزی شده است. به عبارت دیگر ضمن آن که استفاده و بهره برداری از فناوری های نوین در صنعت هوانوردی توسط جامعه مدیریت ترافیک هوایی پذیرفته شده است، اتکاء محض به فناوری های نوین موجب افزایش هزینه های عملیاتی و از سویی ایجاد ناهماهنگی های اجرایی و تفاوت های بسیاری در تجهیزات ناوگان وفرودگاه ها شده است، در نتیجه موجب بروز نارضایتی هایی در کاربران خصوصاً یاتا (IATA)گردیده، این اعتراضات در مقاله های کاری ارائه شده توسط کاربران به خوبی قابل مشاهده میباشد. تغییرات مداوم تجهیزات هوانوردی و هزینه های تهیه، نصب، آموزش، و بهره برداری با توجه به هزینه های مترتب بهره برداران این سامانه ها را دچار مشکلات مالی و اجرایی نموده است. نگرش کارآیی محوراز سال 2007میلادی در دستور کار جامعه مدیریت ترافیک هوایی قرار گرفته و تغییراتی را در برنامه ریزی ها به دنبال داشته است و راه حل مناسبی برای هماهنگ نمودن سامانه های جامعه هوانوردی و افزایش کارآیی ضمن کاهش هرینه ها میباشد. مبحث تحلیل هزینه به سود نیز از موارد مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد و بر آن اساس راهبرد مدیریت ترافیک هوایی کشور تدوین گردد. در این مقاله به اختصار موارد فوق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
مقدمه
در سالهای اخیر مباحث CNS/ATM در زمینه های فناوری دچار تحولات زیادی شده است، بدیهی ست که در بخش اجرایی و بهره برداری نیز تغییر نگرش ایجاد گردیده و براساس نگرش کارآیی محور(Performance Based Approach) تغییرات اساسی در برنامه های اجرایی پایه ریزی شده اند. به عبارت دیگر ضمن آن که استفاده و بهره برداری از فناوری های نوین در صنعت هوانوردی توسط جامعه مدیریت ترافیک هوایی پذیرفته شده است اما اتکاء محض به فناوری های نوین موجب افزایش هزینه های عملیاتی و از سویی ایجاد ناهماهنگی های اجرایی و تجهیزات ناوگان وفرودگاه ها شد و در نتیجه موجب بروز نارضایتی هایی در کاربران خصوصاً یاتا گردید، این اعتراضات در مقاله های کاری ارائه شده توسط کاربران به خوبی قابل مشاهده میباشد که از تغییرات مداوم تجهیزات هوانوردی و هزینه های تهیه، نصب، آموزش، و بهره برداری از دیدگاه بهره برداران این سامانه ها دچار مشکلات مالی و اجرایی شده اند. بنا براین نگرش کارآیی محوراز سال 2007میلادی در دستور کار جامعه مدیریت ترافیک هوایی قرار گرفته و تغییراتی را در برنامه ریزی ها به دنبال داشته است. البته اصول این دیدگاه از طرح های مطالعاتی و اجرایی اروپا (SESAR) و امریکا (NextGen) ناشی می گرددکه اکنون دارای برنامه های اجرایی همراه با جزئیات دقیق سخت افزاری و نرم افزاری میباشند. از سوی دیگر محدودیت در ساختار ایکائو سبب شده است که این سازمان در بخش تدوین استاندارد ها، مقررات و توصیه ها نسبتاً بموقع اقدام نماید اما در بخش های تحقیقاتی و توسعه به شدت متکی به ومتاثر از کشور های پیشرفته و صاحب صنعت باشد. این امر موجب بروز تنگناهایی برای کشور های در حال توسعه شده و حرکت برا ساس نگرش کارآیی محور نیاز به دانش، شناخت و مهارت در انسجام و تدوین قانون، مقررات و سپس دستورالعمل بهره برداری دارد که با اصول استراتژیک ایکائو هماهنگ و منطبق بر برنامه های منطقه و در برگیرنده نیاز ها والزامات ملی نیز باشند. بنظر میرسد در مباحث CNS/ATM توجه اغلب کارشناسان وصاحب نظران معطوف فناوری های نوین شده است و توجه ناچیزی به اصل " نگرش کارآیی محور" شده است لذا در این مقاله به اصول و الزامات سامانه های مدیریت ترا فیک هوایی خواهیم پرداخت زیرا این باور وجود دارد، عدم شناخت لازم وکوتاهی در توجه به قابلیت های این مدیریت سبب خواهد شد از توانایی های بالقوه صنعت به موقع وبه صورت مؤثر بهره برداری نگردد. کلام کوتاه! امید است که نکات مطروحه آغاز نگرش مناسب تری نسبت به جامعه مدیریت ترافیک هوایی شده و برای برنامه ریزان و تدوین کنندکان راهبردهای نوین صنعت هواپیمایی کشور مفید واقع گردد.
اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي جهاني
قبل از هر چیز لازم میدانم اشاره مختصری به خصوصیات مدیریت ترا فیک هوایی وحساسیت ها آن در جامعه هوانوردی داشته و با نگرشی متفاوت این بار تقاضاهای این قشر که گاهاً به بهانه جویی، سخت گیری یا زیاده خواهی تعبیر میگردد را مورد رسیدگی قرار دهیم و مشخص نمائیم که چرا مدیریت ترافیک هوایی یکی از اصلی ترین مشاغل خطیر و پر درآمد جامعه امریکا میباشد . در مجموعه صنعت لازم است که مدیریت ترافیک هوایی تعامل وانسجام لازم را بین عناصر و اجزاء صنعت هوانوردی برقرار نماید. در دیدگاه کلی این عناصر در سه گروه مجزا قرار میگیرند که عبارتند از: عامل انسانی، تجهیزات(CNS) و استاندارد ها ودستورالعمل ها (SARPS & PANS) بنابراین مشخص میشود بروز هرگونه نا هماهنگی ومشکل در کمیت وکیفیت اجزاء عناصر فوق (شکل1) بر کارآیی مدیریت ترافیک هوایی تأثر خواهد گذاشت پس توجه به اجزاء این عناصر و کارایی آنها از اهمیت فوق العاده در تعامل با مدیریت ترافیک هوایی برخوردار است.
شکل یک- مدیریت ترافیک هوایی، تعامل و انسجام عناصر صنعت
1- اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي جهاني- این اصول در واقع ارائه دهنده ديدگاه هماهنگ، يكنواخت شده ومتعامل ايكائو از سامانه هاي مديريت ترافيك هوايي ميباشد كه افق برنامه ريزي شده آن تاسال 2025 و پس از آن است. بيان ديدگاه ايكائو عبارتست از: دستيابي به سامانه متعامل مديريت ترافيك هوايي براي تمامي كاربران شامل: هواپيمايي تجاري، هواپيمائي، عمومي ، نظامي و كار هاي هوايي در تمامي مراحل پرواز كه برآورنده سطح ايمني مورد توافق، تامين كننده عمليات با اقتصاد مطلوب، حافظ محيط زيست و برآوردنده الزامات امنيت ملي باشد. نكته كليدي اين است كه تا حد امكان اصول عملياتي وابسته به فناوري نباشند به اين معني كه بسياري از فناوري هايي كه امروز مورد استفاده هستند ممكن است تا 20 سال آينده تغيير كنند ويااصولا وجود نداشته باشند، بنابراين اصول عملياتي بايد در بوته آزمايش زمان پايدار باشند. پس بايد اذعان نمود كه مديريت ترافيك هوايي مديريتي است بر ترافيك هوايي و فضا بصورت پويا و جامع مبتني بر ايمني، اقتصاد و كارآيي توسط تهيه تسهيلات و خدمات يك پارچه با همياري همه بخش هاي ذينفع.
2- اصول عملياتي و سامانه هاي مديريت ترافيك هوايي، اصول عملياتي عبارتي است كه بيان ميكند "چه" انتظاري ميرود و پرسش و پاسخي است در مورد اين كه از سامانه هاي آينده چه نتيجه اي مورد نظر است. يعني بيان ديدگاه است ونه يك كتاب فني يا طرح، و وارد جزئيات اجرايي چگونگي انجام كار نميشود، بلكه از نظر سلسله مراتب جزء اسناد پائين تر قرار ميگيرد كه مفاهيم عملياتي يا استفاده از استاندار های فني و طرح هاي راهبردي را بيان مينمايد. سامانه مديريت ترافيك هوايي، سامانه ايست كه از طريق انسجام در همياري انسان ها(Humans )، اطلاعات، فناوري، تسهيلات و خدماتي توسط ارتباطات، ناوبري و نظارت در هوا، زمين و يا فضا، پشتيباني ميشود.
3- دامنه اصول- اصول عمليات روشي راكه خدمات مديريت ترافيك هوايي عرضه مي گردد ومنافع متعلقه به كاربران را تا سال 2025تشريح ميكند. اصول عملياتي بيان مينمايد كه براي افزايش انعطاف پذيري كاربران و بيشينه نمودن كارايي به لحاظ افزايش ظرفيت سامانه و بهبود بخشيدن سطح ايمني درسامانه نوين مديريت ترافيك هوايي چه چيز هايي مورد نياز است.
4- عوامل راهنما- سامانه مديريت ترافيك هوايي برمبناي عرضه خدمات تشكيل شده است وبراي اين منظور تمامي منابع را مورد توجه قرار ميدهد، از جمله فضا، فرودگاه ها، هواپيماها و عامل انساني كه بخشي از اين سامانه هستند. عملكرد اصلي اين سامانه هواپيما هارا قادر ميسازد كه به صورت ايمن و به دور از خطر در محدوده ظرفيت فضا با بهره برداري بهينه از تمامي منابع از فرودگاه ها به هوا پرواز كنند ويا فرود آيند. تشريح عناصر اين اصول برمبناي واقعيت انتظارات از قابليت انساني و زيرساخت مديريت ترافيك هوايي در هر زمان از توسعه سامانه مديريت ترافيك هوايي برمبناي اين اصول ميباشد و ربطي به فناوري خاصي ندارد. با عنايت به اين مطلب عناصر تشكيل دهنده تعيين ميگردند.
5- عوامل ايجاد كننده تغيير – شرايط محيطي مديريت ترافيك هوايي مانند ساير محيط هاي امروزي توسط ايمني و بصورت روز افزون براساس انتظارات تجاري يا در آمد شخصي پيش مي رود. استاندارد هايي براي تعامل جهاني برقرار شده اند و سامانه هاي كشور هاي زيادي در چارچوب اين استاندار ها در سطحي هستند كه بتوانند الزامات كشور خود را برآورده نمايند. هرچند در حال حاضربه سختي در تلاش هستند ويا نتوانسته اند انتظارات روبه افزايش كاربران براي تعامل و هماهنگي جهاني را برآورده نمايند. هيچ شكي نيست كه سامانه مديريت ترافيك هوايي مبتنی بر سال 2000محدوديت هاي فراوان دارند كه بكرات بيان شده اند. عوامل تغيير در سال 2000هزينه، كارايي، ايمني و انتظارات ملي بوده اند اما امروز اين عوامل شامل انتظارات كاربران در چارچوب ايمني و موارد تجاري(Business cases)و تجزيه تحليل هزينه به سود ميباشند. اصول عمليات دامنه انتظارات كاربران را مشخص مي نمايد و در افق برنامه ريزي مجموعه راه حل ها بر اساس بررسي هاي ايمني و تجاري قابل تغيير هستند. عوامل تغيير عبارتند از: ايمني، عامل انساني، فناوري، اطلاعات، همياري و استمرار.
6- منافع پيش رو – اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي به دنبال دستيابي به منافع براي همه اعضاء جامعه مديريت ترافيك هوايي مي باشد.از ديدگاه كاربر فضا مساوات بيشتر در دسترسي به فضا و اطلاعات با معني وبموقع براي پشتيباني از تصميمگيري و آزادي عمل واستقلال بيشتر در تصميمگيري، و مدیريت تداخل ها اين فرصت را فراهم مينمايد كه شغل ودرآمد فردي بهتري در چارچوب ايمني مناسب فراهم گردد. از ديدگاه عرضه كننده خدمات، مثل گردانندگان فرودگاه ها قابليت عمل در محيطي سرشار از اطلاعات و داده هاي به هنگام شده و همچنين داده هاي باقابليت پيش بيني روند سامانه باكاربري در محدوده پشتيباني تصميم خودكار و يا ابزار تصميم سازي، امكان بهينه شدن ارائه خدمات به كاربران را فراهم مينمايد.از ديدگاه تدوين كننده مقررات، سامانه ايمني محكم وباز است و اجاره ميدهد ايمني با سادگي بيشترپايش و سنجيده شده و برمبناي جهاني مقايسه و منسجم گردد وامكاني براي بهبود مداوم فراهم شود.
7- كارايي سامانه مديريت ترافيك هوايي – اعضاي مختلف جامعه مديريت ترافيك هوايي داراي تقاضاهاي متفاوتي از كارايي سامانه هستند. همه داراي برداشت هاي روشن يا مبهمي از ايمني هستند اگرچه در سال هاي حدود 2000 سنجش و اطمينان از ايمني مشكل بود. برخي انتظار روشن اقتصادي ، برخي كارايي وبرخي ديگر قابل پيش بيني بودن سامانه را مد نظر دارند. براي دستيابي به كارايي بهينه سامانه هريك از آنها گاهي در انتظارات به رقابت مي پردازند كه نياز به متعادل سازي دارد. علاوه بر اين دستاورد هاي روشن ايمني بايد براورده شده وقابل عرضه باشند.
8- عناصر اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي - اصول عملياتي هفت اصل وابسته به هم را به عنوان عناصر اين سامانه معرفي مي كند كه با انسجام آنها سامانه نوين مديريت ترافيك هوايي شكل خواهد گرفت. اين اصول هفتگانه عبارتند از:
· سازماندهی ومدیریت فضا(AOM - Airspace organization and management)
· متعادل سازی تقاضا و ظرفیت (DCB- Demand and capacity balancing)
· عملیات فرودگاهی (AO- Aerodrome operations)
· یکنواخت سازی ترافیک(TS- Traffic synchronization)
· مدیریت تداخل (CM- Conflict management)
· عملیات کاربران فضا (AUO- Airspace user operations)
· مدیریت ارائه سرویس های مراقبت پرواز(ATM SDM- ATM service delivery management)
9- تغييرات اساسي – اصول عملياتي یک رشته از تغييرات اساسي را مشخص مي‌كنند كه در افق برنامه ريزي پديدار خواهند شد. كليد فلسفه انتخاب شده در اصول عملياتي عبارتست از انديشه بهره برداري جهاني از اطلاعات، مديريت و تبادل كه توسط آن به طريق متحول كننده اي تغييرات اساسي در نقش همه مشاركت كنندگان در سامانه مديريت ترافيك هوايي ايجادشود، به اين وسيله ارتقاء ايمني، اقتصاد و كارايي در گستره سامانه تسهيل خواهد شد. اين فلسفه تا حد زيادي توسط تحول در کلی نگری، همكاري ومحيط مناسب همياري در تصميمگيري شرايطي را فراهم خواهد نمود كه انتظارات حاصله و علاقه‌مندي هاي همه اعضاي جامعه مديريت ترافيك هوايي براي دستيابي و مساوات متعادل خواهد شد.
10- تحول در اصول عملياتي – اصول عملياتي عناصر و بصورت كلي وابستگي هارا در سطح جهاني تشريح مينمايند. هرچند اين اصول مشخص ميکنند که وصول به مرحله نهايي با انقلاب ميسر نيست بلكه اين روند تحولاتي است با هدف نهايي يكنواخت سازي جهاني تا سال 2025. اين امر به مناطق و كشور ها فرصت ميدهد كه برنامه ريزي نموده و با سرمايه‌گذاري لازم در چارچوب زماني و محيط تصميم گيري هميارانه موضوع ايمني وموارد تجاري را نيز مدنظر قرار دهند.
11- مقياس پذيري و قابليت انطباق – اصول عملياتي با محيط عملياتي همه كشور ها ومناطق قابل انطباق بوده و در برآوردن نياز هاي خاص آنان مقياس پذير ميباشد. به اين معني كه عليرغم نياز فوري به تغييرات در مديريت ترافيك هوايي براي پاسخ گويي به رشد ترافيك در برخي مناطق ونقص در زيرساخت ها راه حل ها مي توانند متفاوت باشند.در برخي مناطق راه حل ساده اي پاسخگوست در حالي كه در منطقه ديگر سامانه هاي پيچيده مديريت ترافيك هوايي مورد نياز میباشد.
12- انتظارات منطقه اي متفاوت – در مراحل مقدماتي تحول اصول عملياتي مديريت ترافيك هوايي، انتظارات عنوان شده در هريك از مناطق با مناطق همجوار و دورتر از آن متفاوت خواهند بود. اين اصول اجازه ميدهند كه براساس منافع عملياتي، تأكيد متفاوت بر عناصر اين اصول اعمال گردد. به هر حال بايد توجه شود كه اين عناصر بلوك هاي استاندارد و همشكلی هستند كه پرواز هواپيما هارا در گستره مناطق باكمترين تغيير در تجهيزات و دستورالعمل ها تسهيل مينمايند.
13- هماهنگي منطقه‌اي – با تشخيص اينكه تمامي كشور ها قادر نخواهند بود خود را سريعاً به سامانه مديريت ترافيك هوايي منطبق با اين اصول تطبيق دهند لذا اصول عملياتي در طرح مورد نظر وارد جزئيات ميشود و با روند تحولات در چارچوب طرح ايكائو پيش ميرود. با پياده سازي اين اصول در طرح هاي راهبردي جهاني، منطقه‌اي وطرح اجرايي كشور ها است که سامانه هاي طرح جهاني ناوبري هوايي CNS/ATM درمورد پيشرفت قدم هاي مياني طرح به سوي هدف توضيحاتي را ارائه مينمايد. بديهيست كه طرح همه كشور ها بايد در يك راستا قرارگيرند تا اطمينان حاصل شود كه از جنبه بين المللي راه حل ها تاحدممكن يكنواخت شده و حمل غير ضروري دستگاه هاي چندگانه به بخش هوايي يا زميني سامانه مديريت ترافيك هوايي تحميل نخواهد شد.
14- تدوين سناريو ها- براي درك بهتر تعامل بين اجزاء مديريت ترافيك هوايي درآتي ضروريست كه مثال هايي از اينكه چگونه اجزاء مديريت ترافيك هوايي ميتوانند در خدمت اين اصول بكار گرفت شوند ترسيم گردند.
مديريت ترافيك هوایی
اصول عملياتي مديريت ترافيك جهاني ارائه دهنده ديدگاه جامع هماهنگ وداراي تعامل جهاني سامانه هاي مديريت ترافيك هوايي ميباشد كه سامانه پايه سال 2000را به يك سامانه كامل بر مبناي كار آيي تاسال 2025 و پس از آن برنامه ريزي مينمايد. اين اصول عملياتي بيان كننده ديدگاه بوده و چالش هايي در رابطه با روش ها و رويه هاي جاري در افق برنامه را در بردارد. طرح جهاني در بخش اول روي ابعاد كارآيي تمركز دارد و توضيحاتي پيرامون اهداف كارآيي ، سنجش ها و شاخص ها در رفتار هاي كلي مديريت ترافيك هوايي در قبال انتظار جامعه مديريت ترافيك هوايي را ارائه ميدهد در كتاب اصول عملياتي مديريت ترافيك جهاني اصول راهنمايي كننده تنظيم اهداف كار آيي و پايش ارزيابي و پيش بيني كارآيي سامانه مديريت ترافيك هوايي وجود دارد. مطالب راهنمايي كننده انتقال براساس كارآيي در بخش دوم خصوصيات تحول گرايانه را مورد بحث قرار ميدهد. در اين بخش تغييرات اساسي كه بايد در رويه ها وروش ها ايجاد شود مورد بحث قرار مي گيرند. راهبرد ها براساس ارائه مستمر و بخش، بخش ارتقاء کارآیی قرار دارند و بخش زیادی از رویه های جاری و روند ها در دوره برنامه ریزی ادامه خواهند یافت واین نوشتار مواردی را که به تغییرات چشمگیر نیاز دارند را شناسایی خواهد نمود.
تغییرات جامعه مدیریت ترافیک هوایی مستقیماً بستگی دارد به توانایی هایی که در مورد توقعات کارآیی در طول برنامه از خود نشان خواهد داد. طرح ها داری الزامات سطح بالا هستند که به الزامات سامانه مدیریت ترافیک هوایی معروفند. در تدوین استاندارد ها وتوصیه های ایکائو، الزامات سامانه مدیریت ترافیک هوایی برای تشخیص اصول بکار برده خواهند شد. این الزامات توسط گروه های برنامه ریزی مناطق نیز مورد توجه قرار می گیرند. اصولاً الزامات مدیریت ترافیک هوایی در طول زمان مستقر میشوند و بهمین تر تیب خصوصیات عملکردی ووضعیت های سامانه را ارائه مینمایند. کارآیی سامانه مدیریت ترافیک هوایی به عنوان نتیجه الزامات پیش نخواهد رفت بلکه سامانه را کارآیی پیش خواهد راند واین امر ناشی از هر محیط و نیاز های مختلف آن شکل خواهد گرفت مانند کشور یاگروهی از کشور ها و منطقه.
الزاماتی که در سند 9883 ارائه میشود با توجه به طرح های منطقه ای وملی نسبتاً کوچک هستند ولي با 216 الزام سند اصول عملیاتی سامانه مدیریت ترافیک هوایی مطابقت دارد. و علت آن عبارتست از اینکه تعدادزیادی از الزامات تعیین کننده در سامانه مدیریت ترافیک هوایی ثابت هستند یعنی از زمان بوجود آمدن مدیریت ترافیک هوایی وجود دارند و با ادامه عملیات آن همچنان پابرجا خواهند بود. چیزی که تغییر می کند الزامات کارآیی مورد نیازاست به عنوان مثل یکی از الزامات" الزام ایمنی مدیریت ترافیک هوایی است" که همواره در گذشته، حال وآینده مطرح بوده وخواهد بود. در حقیقت تغییر در تعریف کارآیی مورد نظر تعریف میشود که سامانه به آن دست یافته است یا خیر.
در سال 1950 حاصل كارآيي ايمني ممكن است به صورت تعداد معيني سانحه در سال تعبين شود وبصورت موضوعي يا مقصودی بيان شود. در سال 2000 هدف ايمني و وسايل پايش آن هر دو بصورت سخت گيرانه تري تعريف شدند، مثلاً سوانح مرگبار به نسبت ساعت پرواز و ابعاد مرحله اي مسير پرواز مطرح ميگردد. افق برنامه ريزي و اهداف كارآيي سخت گيرانه تر شده ودر نتيجه مكانيزم ها وروند وصول به آن بايد تغيير نمايد اما الزام اصلي كه اجراي ايمني است تغيير نمي كند. براي دستيابي به بخش هايي كه لزوماً با روش جديد بايد دستخوش تغيير شوند، ضروريست كه عمليات سامانه موجود همراه با الزامات بيان شده جديد مورد ارزيابي وبازنگري براي تحول قرار گيرند. برخي از الزامات ممكن است قبلاً توسط ايكائو در سامانه هاي ارتباطات ، ناوبري ، نظارت و مديريت ترافيك هوايي مشاهده گردد يا از جمله امكانات پيش نياز و زيرساختي الزامات باشند. در اين بخش الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي و مطالب پشتيباني كننده آن در مقابل هفت جزء اصول اين سامانه و مديريت اطلاعات كه در سند اصول عملياتي آمده است ودر شكل دو نشان داده ميشود آورده شده است.
شکل یک - هفت جزء اصول سامانه مديريت ترافیک هوایی
اصول عملیاتی مدیریت ترافیک هوایی جهانی
سامانه مدیریت ترافیک هوایی بر بنیاد ارائه سرویس های منسجم قرار میگیرد. اصول هفتگانه دیدگاه اجرایی ارائه شده در سند9854 (Global Air Traffic Management Operational Concept) در برگیرنده اقدامات مدیریت ترافیک هوایی و نشاندهنده نتایج حاصله از ابتکارات طرح های جهانی بیست‌وسه‌گانه (GPI- Global Plan Initiative) می باشد.
باید به این موضوع نیز توجه شود که این سامانه بدون وجود موثر تمام اجزاء خود کارآیی لازم را نخواهد داشت در تعريف اصول كارآيي عملياتي موارد زير بايد مورد توجه قرار گيرند:
1. كارآيي وانتظارات، مديريت اطلاعات وخدمات و طراحي ومهندسي سامانه در اين قسمت حاوي الزاماتي است كه ممكن است در چند عنصر اصولي شرح داده شود ويا در تمامي گستره مديريت ترافيك هوايي بكار گرفته شود. اين الزامات ممكن است مستقيماً در محدوده يك عنصر بكار گرفته شود يا بصورت اصلاح شده در حد يك الزام در عنصر خاصي واجد شرايط گردد.
2. عناصر سامانه مديريت ترافيك هوايي شامل هفت قسمت مطابق با سند اصول عملياتي وعناصر مشترك ميباشد. هر قسمت بطور خلاصه توضيح ميدهد كه هر عنصر چه كاري را در دورنماي عملياتي برعهده دارد. در مقاله اینجانب درمجموعه مقالات همایش چهارم توضيحات جامع اين گونه الزامات ارائه گرديده است.
هر يك از الزامات داراي توضيحات لازم خواهد بود و از جدول ماتريسي براي نشاندادن ارتباطات استفاده خواهد شد. منظور از الزامات تعيين شده انعكاس ماهيت سند اصول عملياتي ميباشد تا براي خوانندگان كاملاً مشخص شود كه سامانه مديريت ترافيك هوايي به صورت يك موجوديت كامل ويكپارچه وجود دارد نه بشكل بخش هايي جداي از هم اين موضوع در شكل دو نيز نشان داده شده است. بايد توجه داشت كه ترتيب ارائه مطالب براي سهولت در انتقال مفاهيم است و نه از نظر اهميت آن ها.
تشريح الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي
الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي عبارت است از عملكرد و يا خصوصيات عملياتي كه براي انجام انتظارات و عرضه منافعي كه در ديدگاه سند اصول عملياتي آورده شده اند. خصوصيات الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي عبارتند از دو نوع مشخص که در نوع اول الزامات باکلمات بایستی (Shall) و می باید (Will) به عنوان عناصر پایه اصول عملیاتی آورده شده اندکه برای اطمینان از تطابق با کارآیی درگستره سامانه جهانی بکار برده میشوند و سطح تأثیرگذاری آنها در یک کشور خاص، مناطق ایکائو و محدوده خاص براساس دستاورد مورد انتظار یا توافقات حاصله می تواند مختلف باشد. نوع دوم الزامات با کلمات بهتر است (Should) برای عناصر مطلوب اصول عملیاتی آورده شده است. اینگونه الزامات به عنوان بخشهایی که از اصول عملیاتی حاصل شده اند، انتظار میرود که با جزئیات بیشتر مطرح شوند اما این الزامات کلی تر از مطالبی است که در استاندارها وتوصیه های ایکائو ویا در سند طراحی سامانه جهانی آورده میشوند. عناصر حاصله که مسقیماً در سند اصول عملیاتی ملاحظه نمی‌شوند مواردی هستند که بصورت منطقی منتج خواهند شد مانند موارد مرتبط با عرضه بموقع اطلاعات برای پشتیبانی از اقدامات.
دامنه توصیف کنندگان از موارد مندرج در سند اصول عملیاتی فراتر نخواهد رفت ودر نظر است که دامنه و وسعت الزامات در بیان عناصر و اجزاء بصورت جامع باشد، باید توجه داشت که این الزامات بیان کننده خصوصیات یک سامانه کامل نیستند و ارائه دهنده طرحی منتخب نمیباشند.
علاوه براین الزامات ارائه دهنده راهنمایی برای ایجاد استاندارد ها وتوصیه های ایکائو هستند که در طول دوره گذر بطور مستمر در حال توسعه برای دستیابی به کارآیی ارتقاء یافته سامانه مدیریت ترافیک هوایی و یکنواختی جهانی، مطابق با سند اصول عملیاتی میباشد.
الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي تعيين كننده دامنه راهبرد هايي نیز میباشد كه توسط كشور ها يا مناطق ايكائو در دوره گذار تدوين ميشوند. برخي از كشور ها يا مناطق ممكن است براي دست يابي به حاصل كار آيي مورد نظر هر از چندگاه راهبرد متفاوتي برای تهیه نقشه راه را انتخاب كنند و همواره مسیر بهبود را در پيش گيرند. الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي چارچوب كاري را براي عناصر كارآيي برقرار خواهد نمود كه ماهيتاً تشريحي هستند و به مقادير عدد ورقم و يا به شاخص تبديل نشده‌اند.
الزامات سامانه مديريت ترافيك هوايي
1- كار آيي وانتظارات
كليات اصول عملياتي سامانه مديريت ترافيك هوايي به سامانه اي خدمات محور نظر دارد كه ، طراحي شده بر اساس كارآيي و پيش بيني شده در اصول راهنمايي مندرج در سند اصول عملياتي سامانه مديريت ترافيك هوايي جهاني (Doc. 9854) می باشند. بدین منظوردر نظر است که سامانه مدیریت ترافیک هوایی در مقام مقایسه با تجهیزات حد اقل تعیین شده برای هر سال، برای تمامی کاربران، سطح حداقل یکسانی از دسترسی به باند های پروازی و فضا را فراهم نماید.
2 - ایمنی
ایمنی از جمله انتظارات دائمي و کلیدی سامانه مدیریت ترافیک هوایی میباشد. برای دستیابی به این توقع سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی براساس اصولی باشد که ایمنی سامانه مدیریت ترافیک هوایی یا، اجزاء و بخش های آن برمبنای شواهد باشد (الزام 134).
سامانه مدیریت ترافیک هوایی تشخيص ميدهد كه ايمني مطلق قابل دستيابي نيست، هرچند ميتواند هدف مطلوب باشد. در ارزيابي سامانه مدیریت ترافیک هوایی اهداف ايمني تعيين ميشوند تا نشاندهندكه خواسته مداومي براي ارتقاء ايمني وجود دارد. در تعيين اهداف ايمني هراز چندگاه هر سازمان، كشور، منطقه يا گروه جهاني بايستي دستاورد ايمني بهتري را نسبت به قبل كه در يك محدوده خاص بوده است توليد كنند. يعني اينكه تمامي عناصر سامانه مدیریت ترافیک هوایی بايستي تلاش كنند تا حوادث وسوانح كاهش يابد و شاخص هاي مثبت ايمني افزايش يابند. تشخیص این که سه نوع خطرپذیری ایمنی وجود دارد: 1 - غیر قابل تحمل (Intolerable) ، 2- بحدی پائین که منطقاً عملی است(ALARP- as low as reasonably practical) و3- تا حد زیادی قابل قبول (Broadly acceptable) (الزام 189). به عبارت دیگر" صنعت ایمنی" است که بطور عمومی تشخیص میدهد وضعیت هایی وجود دارند که وسعت مستمر سطح ایمنی ممکن نمی تواند فقط به دو بخش غیر قابل تحمل و تا حد زیادی قابل قبول تقسیم شوند. بخش سومی نیز بین این دو سطح وجود دارد و در موادی که این بخش بینابین وجود دارد، این سئوال مطرح میشود که در این محدوده چگونه تصمیم گیری نمائیم. برای اینگونه تصمیم گیری ها صنعت ایمنی معمولاً از روش موسوم به ALARP استفاده مینماید، به این معنی که اقداماتی برای کاهش ریسک باید انجام شود تا جائی که هزینه بیشتر برای کاهش بیشتر ریسک اصولاً به نسبت کاهش حاصل از آن غیر متناسب باشد، این منطقه ALARP است.
اطمینان ازاین که مخاطرات ایمنی با دقت زیاد علمی محاسبه شده است، همینطور تعیین پذیرش مخاطرات ایمنی با قضاوت های ارزشی همراه شده است (الزام 191). به عبارت دیگربهتر است تمایزی بین هردوفعالیت یعنی مخاطرات ایمنی و تعیین قابلیت پذیرش با حاشیه امنیت مربوطه و منطق آن وجود داشته باشد.
اطمینان حاصل کنید که میزان خطر با دقت علمی زیاد محاسبه شود،با این حا ل اگر میزان خطردر حد مورد قبول بود میتوانید آن را بپذیرید (جا برای پذیرش مقدار عددی قابل قبولی از میزان خطر بگذارید).
این سامانه باید به نوعی طراحی شود که هیچگاه عامل انسانی در مورد وضعیت جاری سامانه مدیریت ترافیک هوایی یا شرایط پروازی مربوط به امور انسانی در دست اجرا در تردید نباشد( الزام 138).
3 - امنیت
کارآیی سامانه مدیریت ترافیک هوایی در موارد امنیتی به دو بخش اصلی بستگی دارد یکی عناصر داخلی آن شامل کارکنان، زیرساخت ها و اطلاعات و دیگری انتظارات بیرونی در گستره جامعه صنعت ، مثل موارد امنیت ملی می باشد. برای دستیابی به این موارد سامانه مدیریت ترافیک هوایی باید براساس اصولی باشد که عملیات سامانه مدیریت ترافیک هوایی قلمرو کشور را تحت الشعاع قرار ندهد و اطمينان از سطح ايمني متناسب حاصل شود (الزام 124 الف).تشخيص آنكه الزامات مرتبط با ايمني هر از چندگاه و نسبت به مكان، ممكن است تغيير كنند (الزام 124ب).لازم است هماهنگي اين الزامات از طريق همياري در تصميم گيري راهبردي، پيش تاكتيكي و تاكتيكي انجام شود و دستيابي به پارامتر هاي كارآيي مورد توافق توسط عناصرسامانه مدیریت ترافیک هوایی ميسر گردد. (الزام 124س).
4- مقرون به صرفه بودن
براي دستيابي به انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد مقرون به صرفه بودن، سامانه مديريت ترافیک هوایی بايد اطمينان حاصل نمايد جايي كه لازم باشد معتبر سازي وتجزيه تحليل هزينه به سود از طريق تمركز در تحقيقات و توسعه و برقراري موارد تجاري قبل از پياده سازي تغييرات انجام شده اند(الزام 129).
5 – دسترسي و مساوات
براي دستيابي به انتظارات جامعه مديريت ترافیک هوایی در مورد دسترسي و مساوات سامانه مديريت ترافیک هوایی بايد اطمينان حاصل كند از اينكه در طراحي سامانه مديريت ترافیک هوایی اصول دسترسي و مساوات مورد توجه قرار گرفته اند (الزام 165) و به نحوي طراحي انجام شود كه پذيراي مأموريت تمامي كاربران فضا وانواع هواپيما ها با خصوصيات مختلف باشد (الزام 45). سامانه باید به نوعي طراحي شود كه محدوديت هاي دسترسي به فضا را به حداقل برساند.
6 – ظرفيت
براي برآورده نمودن توقع جامعه مديريت ترافيك هوايي در مورد ظرفيت، سامانه مديريت ترافيك هوايي بايد به صورت همياري سطح مورد توافق ظرفيت را فراهم نمايد(الزام 196). باید اطمينان حاصل نمايد كه از طريق همياري در تصميم گيري (CDM) ظرفيت كافي فراهم شده است(الزام 197). لازم است اطمينان حاصل شود كه جامعه مديريت ترافيك هوايي به صورت هميارانه برنامه ريزي وكار ميكند و ظرفيت مورد نياز را براي برآورده نمودن تقاضا به صورت مقرون به صرفه اجرا مينمايد (الزام 198) . اطمينان حاصل شود كه تمامي ظرفيت موجود به طور مؤثر مورد ستفاده قرار دارد( الزام 111) يعني منظور اين نيست كه ظرفيت خود به خود بوجودآيد بلكه اطمينان حاصل شود كه از ظرفيت در دسترس در قبال تقاضاي موجود استفاده ميشود. از به حداقل رساندن اثرات شرایط جوی بد روي مجموع سامانه مديريت ترافيك هوايي اطمينان حاصل گردد و حد اكثر بهره برداري در تمامي شرايط صورت پذیرد (الزام 199).
7- محیط زیست
اهمیت ملاحظات محیط زیست به طور روبه افزایشی در طراحی سامانه های مدیریت ترافیک هوایی مطرح میباشد ودر توسعه های آتی نیز این امر ادامه خواهد داشت.
8 - قابل پیش بینی بودن
برای برآورده نمودن انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی از نظر قابل پیش بینی بودن بایستی همه اعضاء جامعه مدیریت ترافیک هوایی اطلاعات گذشته، حال و پیش بینی های موردنیاز سامانه را برای قابل پیش بینی بودن خدمات ارائه نماید(الزام 176) و اطلاعات اساسی مورد نیاز جامعه مدیریت ترافیک هوایی برای برنامه ریزی را در اختیارش قراردهد (الزام200).
9 - مشارکت جامعه
برای برآورده نمودن انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی درمورد مشارکت جامعه سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی به نوعی طراحی شود و اطمینان حاصل گردد که تمامی اعضاء مرتبط با جامعه مدیریت ترافیک هوایی در همیاری درتصمیم گیری، در نظر گرفته شوند و به اطلاعات مرتبط دسترسی داشته باشند(الزام 180).
10 - انعطاف پذیری
برای برآورده نمودن انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد انعطاف پذیری سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی به نوعی اجرا و عمل نماید که الزامات مختلف و متفاوت کاربران تا جایی که از نظر فنی در چارچوب دسترسی و مساوات تعیین شده امکان پذیر است، برآورده شود(الزام181) و تمامی کاربران فضا را قادر سازد که زمان های پرواز و ورود را تنظیم نمایند و سطح پرواز ومسیر مطلوب را هر جاکه ضروری باشد بطور پویا تصحیح نمایند و در مورد موافقت های مسیر مذاکره نمایند، بدین ترتیب این اجازه به آن ها داده میشود که از فرصت های عملیاتی پیش آمده بهره مند گردند(الزام 201).
11 – کارآیی
برای دستیابی به انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد کارآیی، سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی بیانگر مقرون به صرفه بودن عملیات واقتصاد عملیات پرواز دروازه به وروازه از دیدگاه تک پرواز باشد(الزام 202) و مسیر و ارتفاع مطلوب کاربران فضارا اصلاح نماید(الزام 203).
12 - تعامل جهانی
برای دستیابی به انتظارات جامعه مدیریت ترافیک هوایی در مورد تعامل جهانی سامانه مدیریت ترافیک هوایی بایستی بر مبنای استاندار های جهانی و اصول یکنواخت قرار گیرد و اطمینان از تعامل فنی و عملیاتی سامانه های مدیریت ترافیک هوایی و هم خوانی تسهیلات و غیر تبعیض آمیز بودن جریان ترافیک منطقه ای و جهانی حاصل گردد(الزام 204) و در شرایط عملیاتی مشابه دستور العمل های عملیاتی مشترک برقرار گردد(الزام 205) ضمناً همانطور که ذکر شد، الزامات سامانه های مدیریت ترافیک هوایی شامل 216 مورد میباشند که به تفصیل در سند 9854 در مورد آنها توضیح داده شده است.
بررسی هزینه به سود و موارد تجاری
از دیدگاه تاریخی ارزیابی سرمایه گذاری برای عرضه کنندگان خدمات و متصدیان عملیات دارای جنبه های فعالیتی غیر وابسته و جدایی هستند که پیامد های وابسته به هم دارند. عرضه کنندگان خدمات ممکن است فناوری خاصی را شناسایی کنند و یا دستورالعمل پیشرفته ای را تدوین نمایند که هزینه های آن هارا کاهش دهد، اما اغلب هزینه های پایه و باز گشت سرمایه براساس تخمین های سرمایه گذار می باشد که اطمینانی از دقیق بودن محاسبات تخمینی با توجه به مدل تجاری متصدیان عملیات در دست نیست. همینطور متصدیان عملیات منابع قابل ملاحظه ای را در سرمایه گذاری روی فناوری در پیش بینی صرفه جویی های داخلی بکار گرفته اند، ولی این امر بدون وجود هیچ تضمینی که عرضه کنندگان خدمات روی تمامی بخش های زمینی مورد نظری که متصدی عملیات سرمایه گذاری نموده اقدام می نمایند و در نتیجه هردو از نارسایی هایی برای دستیابی به منافعی که انتظار آنرا داشتند به عنوان نتیجه مستقیم استفاده از روش های غیر وابسته یا تحلیل ها بکار گرفته شده جداگانه رنج میبرند.
همانطور که در اصول عملیاتی شناسایی شد، تحلیل هزینه به سود و خصوصاً موارد تجاری (Business Case) به عنوان یک پشتیبان قوی برای پیشرفت سامانه مدیریت ترافیک هوایی در کارآیی میباشد لازمست تا با استفاده از تحلیل موارد تجاری ساختاری روشن از مد نظر قراردادن خصوصیات جامعه مدیریت ترافیک هوایی اطمینان حاصل نماید. بدین ترتیب تقدم هابرای سود جوستن از مکانیزم های کارآمد و مؤثری بوجود آمده و توسعه یافته وتا در اختیار عملیات قرار گیرند در نظر گرفته میشوند. این موارد شامل ملاحظاتی در مورد جنبه های وسیعی از عوامل اقتصادی و اجتماعی مانند ایمنی اثرات بر محیط زیست و نظایرآن میگردد.
نتیجه گیری
در برنامه ریزی مدیریت ترافیک هوایی کشور عنایت به الزامات سامانه های مدیریت ترافیک هوایی در فوق و موارد زیر مجموعه آن و امکانات و تسهیلاتی که بایستی برای کاربران فضا از طرف ارائه دهندگان خدمات فراهم گردد، توجه به نکات زیر الزامی می باشد.
1. در یافت و برآورد برنامه ها ونیاز های عملیاتی واجرایی کاربران فضا.
2. تدوین اهداف مدیریت ترافیک هوایی براساس نیاز های ملی ومنطقه ای براساس استاندار های ایکائو.
3. برآورد نمودن تجهیزات و تسهیلات CNS و اتوماسیون لازم برای دست یابی به اهداف تعیین شده.
4. ارائه جدول زمانبندی اولویت های فنی و اجرایی سامانه های مورد نیاز ATM .
5. تدوین چندین گزینه و ارزیابی هریک برای دستیابی به گرینه مطلوب با انجام بررسی های هزینه به سود و موارد تجاری.
6. پیش بینی هزینه ها و منابع مالی مورد نیاز و امکانات و تسهیلات مربوطه
7. پیش بینی منابع انسانی مورد نیازطرح وتدوین چارچوب مناسب برای گزینش آموزش و استخدام متخصصین مورد نیاز.
8. تدوین برنامه اجرایی منسجم برای پیاده سازی و انجام آزمایشات عملیاتی قبل از بهره برداری
9. ایجاد رابطه نزدیک با کاربران فضا ودریافت نظرات در تمامی موارد اجرایی
10. حفظ و تداوم ارتباط با دفتر منطقه ای ایکائو (قاهره)، تولید کنندگان، در طرح CNS/ATM
--------------------------------------------------------------
منابع:
طرح ناوبری جهانی سند 9750 ICAO Doc.
اصول عملیاتی مدیریت ترافیک هوایی جهانی سند 9854 ICAO Doc.
الزامات سامانه ای مدیریت ترافیک هوایی سند 9882 ICAO Doc.
سایر منابع ایکائو واینترنت
