بسمه تعالي
همایش ششم CNS/ATM منابع و راهكار هاي اجرايي
مدیریت فضا به عنوان منبع ملی
محمد صادق ديجوري
كارشناس ارشد مهندسي برنامه ريزي حمل ونقل هوايي
چکیده
این اندیشه که چگونه باید از منابع ملی به بهترین وجه استفاده نمود همواره فکر برنامه ریزان و کاربران مختلف را مشغول نموده است. کشور هایی که منابع خود را به خوبی شناسایی نموده و برای بهره برداری از آن ها برنامه ای هوشمندانه و بلند مدت تدوین نموده اند از دو جنبه نسبت به سایرین امتیاز بيشتري کسب نموده اند یکی از نظر پیشرفت و دیگری از نظر حفظ و حتی توسعه این منابع برای نسل های بعد از خود و در این زمینه دچار مشکلات کمتری شده اند. امروزه با توسعه صنعت هوانوردی و گرایش بیش از پیش انسان به حمل و نقل هوایی و استفاده از هواپیما به صورت های مختلف برای حمل بار و مسافر یا کار های هوایی و مسائل دفاعی، برنامه ريزي براي استفاده هوشمندانه از منبع ملی فضای هوایی به عنوان یکی از اصول ادامه پیشرفت هر ملتی مطرح ميگردد. در اين مقاله برنامه ريزي چند كشور و ساختار مهيا شده براي بهره برداري بهينه از اين منبع را مورد بررسي قرار داده و پيشنهاداتي براي تسهيل امور بهره برداري از فضاي هوايي، توسعه ظرفيت آن با مد نظر قرار دادن ملاحظات محيط زيستي و ايجاد در آمد مطرح خواهد شد.
واژه هاي كليدي: مديريت فضا، منابع ملي، مديريت ترافيك هوايي، استفاده انعطاف پذير از فضا،FUA, ASM
مقدمه
چگونه باید از منابع ملی به بهترین وجه استفاده نمود؟ سوواليست كه همواره فکر برنامه ریزان و کاربران مختلف را مشغول نموده است. کشور هایی که منابع خود را به خوبی شناسایی نموده و برای بهره برداری از آن ها برنامه ای هوشمندانه و بلند مدت تدوین نموده اند از دو جنبه نسبت به سایرین امتیاز بيشتري کسب نموده اند یکی از نظر پیشرفت و دیگری از نظر حفظ و حتی توسعه این منابع برای نسل های بعد از خود و در نتيجه در این زمینه ها دچار مشکلات کمتری شده اند.
پاسخ این سووال که منابع ملی شامل چه مواردی میگردند شاید نزد دیدگاه های مختلف متفاوت باشد یا دسته بندی های گوناگونی برای آن تصور شود اما موضوع بحث در این مقاله به فضای هوایی برمیگردد که از دیر باز همواره صفت لایتناهی را به دنبال خود کشیده است. با توسعه صنعت هوانوردی و گرایش بیش از پیش انسان به حمل و نقل هوایی و استفاده از هواپیما به صورت های مختلف برای حمل بار و مسافر یا کار های هوایی و مسائل دفاعی، برنامه ريزي براي استفاده هوشمندانه از منبع ملی فضای هوایی به عنوان یکی از اصول ادامه پیشرفت هر ملتی مطرح ميگردد. فضای هوایی كه از اين پس در اين مقاله از آن به عنوان فضا نامبرده خواهد شد از نظر بهره برداری به دوشکل عمده مطرح میشود یک شکل دیدگاه پروازی و توسعه ظرفیت هاي آن برای امور حمل ونقل هوایی, و شکل دیگر استفاده از پتانسیل های آن در جنبه های دفاعی است. اما بخش دیگری که اخیراًبسیار مورد توجه قرار دارد و از همه مهم تر بنظر می رسد دیدگاه محیط زیستی و حفظ سلامت فضا برای ادامه حیات بشریت میباشد.
نظرات اولیه
در کتاب برنامه ریزی سرویس های مراقبت پرواز (Doc.9426) در مورد مدیریت فضا این نظر مطرح شده است که منظور از مدیریت فضا در یک ساختار معین فضا بیشینه سازی بهره برداری از فضای موجود توسط مشارکت زمانی پویا در تفكيك فضا بین کاربران مختلف بر اساس نیاز های کوتاه مدت آنان. هماهنگی نزدیک بین مقامات ذیصلاح مربوطه در مورد بهره برداری قابل انتظار و واقعی از فضا های ذخیره شده باید منتج به در دسترس قرار گرفتن اطلاعات برای تمامی بخش های ذی نفع مثل هواپیمایی تجاری، عملیات نظامی و هواپیمایی عمومی گردد و برای دستیابی به مقاصد فوق در مدیریت فضا انجام وظایف زیر را ضروری می داند:
- گرد آوری و ارزیابی تمامی تقاضاهایی که نیاز به اختصاص موقت فضا دارد.
- برنامه ریزی و تخصیص فضا به کاربر مورد نظر در مواردی که تفكيك فضا ضروریست.
- فعال سازی و توقف فعالیت این گونه فضا ها در زمان هایی با حاشیه امنیت ناچیز با هماهنگی نزدیک با واحد های مراقبت پرواز و واحد های کشوری یا لشگری مربوطه. در این بخش لزوم همکاری بین واحد های کشوری و لشگری برای کاهش مسیر های طولانی شده به خاطر فعال شدن برخی فضا ها و کاهش زمان فعالیت آنها مورد تأکید قرار میگیرد.
- انتشار جزئیات اطلاعات مربوطه قبل و ضمن فعالیت برای همه بخش های ذی نفع از جمله واحد مدیریت جریان ترافیک.
مدیریت ترافیک هوایی
دستیابی به هدف سامانه منسجم ویکپارچه مدیریت ترافیک هوایی نیاز به یکنواختی و استاندارد سازی عناصر ودستورالعمل های مجموعه در سطح منطقه ای و ملی دارد. در شکل یک، زیر مجموعه عناصر اصلی تشکیل دهنده مدیریت ترافیک هوایی مشاهده می شوند. عناصری که باید دارای انسجام و یکنواختی برای توسعه مدیریت ترافیک هوایی یکپارچه جهانی باشند عبارتند از :
- مدیریت فضا (ASM)
- سرویس های مراقبت پرواز(ATS)
- عملیات پرواز با جنبه های مدیریت ترافیک هوایی
- مدیریت جریان ترافیک هوایی(ATFM)
شکل یک – نگرش ساختاری به کارکرد مدیریت ترافیک هوایی یکپارچه جهانی
این عناصر به دلیل آن که تشکیل دهنده و انسجام بخش کل سامانه هستند، متشکل می شوندو نقش های متفاوتی را ایفا خواهند نمود. بجای آنکه وظایف زمینی و هوایی را به عنوان دو بخش جدای از هم ببینیم بهتر است عملیات پرواز با جنبه های مدیریت ترافیک هوایی به طور کامل به عنوان یک بخش عملکردی سامانه مدیریت ترافیک هوایی منسجم در نظر گرفته شود. نهایتاً این انسجام و تعامل در مجموعه سامانه، قابلیتی را ایجاد مینماید که این قابلیت در سامانه کنونی وجود ندارد. در مدیریت ترافیک هوایی، با استفاده از خطوط ارتباطی داده ها بین عناصر مختلف زمینی و هوایی این مدیریت و مبادله داده ها، انسجام عملکردی مورد نظر برقرار خواهد شد.
به طور سنتی مدیریت فضا به عنوان مشارکت پویا دربهره برداری از فضا توسط کاربران کشوری و لشگری شناخته میشود. هرچند در مدیریت ترافیک هوایی یکپارچه جهانی بهره برداری از فضا فقط منحصر به جنبه های تاکتیکی فضا نخواهد بود. دامنه اصلی این نگرش به سمت برنامه ریزی های زیرساختی راهبردی عملکردی و بهره برداری انعطاف پذیر از فضا معطوف میگردد. در رابطه با مدیریت ترافیک هوایی، بنظر میرسد که مدیریت راهبردی فضا از دو عنصر اصلی زیر تشکیل شده است:
- تخصیص هرنوع فضای مشخص با الزامات ارتباطی، ناوبری و نظارتی مدیریت ترافیک هوایی
- برنامه ریزی زیرساختی شامل: برنامه ریزی و سازماندهی فضا ، تسهیلات و خدمات و قابلیت های وسایل پرنده.
شکل 2 نگرش مدیریت راهبردی فضا را نشان می دهد.
شکل 2 - مدیریت راهبردی فضا
برنامه ریزی زیرساختی
ایکائو الزامات عملیاتی و ضوابط برنامه ریزی را در سازماندهی ، تسهیلات وخدمات فضا تدوین نموده است که بر مبنای متدولوژی برنامه ریزی فضا پشتیبان مدیریت ترافیک هوایی جهانی هستند. منظور از این متدولوژی تسهیل بهره برداری بهینه از فضاست و به نحوی سازماندهی شده است که کارآیی خدمات را ایجاد نموده ضمن آنکه سطوح ایمنی موجود را نیز افزایش میدهد. کتاب متدولوژی برنامه ریزی فضا برای تعیین حداقل جدایی استاندارد (DOC. 9689) مطالب راهنمایی کننده در مورد اجرای ناوبری منطقه ای و الزامات ناوبری برای پیاده سازی CNS/ATM را ارائه میدهد.
کاربران فضای هوایی
کاربران فضا براساس تقسیم بندی ایکائو چهار گروه به شرح زير هستند که در کشور های مختلف کمتر یا بیشتر از فضای هوایی استفاده مینمایند:
1. هواپیمایی تجاری شامل پرواز های برنامه ای, غیر برنامه ای و ایرتاکسی که بار و مسافر را در ازاء کسب در آمد جابجا مینمایند و آخرین آمار اعلام شده توسط یاتا جابجایی 4/2 میلیارد مسافر در سال 2009و .... تن بار میباشد مشاغل وابسته به این فعالیت نزدیک به سی میلیون شغل است که دربرگیرنده شرکت های هواپیمایی سایر بخش های جانبی حتی سامانه های حمل ونقل زمینی شهری فرودگاهی و واسطه ای میباشند.
2. هواپیمایی نظامی این بخش در برگیرنده فعالیت های امور دفاعی است که به دو بخش فضا های اختصاصی مثل پایگاه های نظامی که مستقل از سامانه های کشوری فعالیت می نمایند وبخش دیگر، پرواز هایی که مستمراً از فضا های کشوری همراه با سایر کاربران بهره برداری مینمایند.
3. هواپیمایی اختصاصی (عمومی) شامل بهره برداری هواپیماهای خصوصی شرکت ها و اشخاص، هواپیمایی غیر انتفاعی و ورزشی و تفریحی از فضا میشود که در برخی از کشور ها مثل امریکا با نزدیک به 230هزار وسیله پرنده دارای گواهینامه صلاحیت پرواز(C of A) بیشترین این گونه فعالیت ها را در فضای آن کشور دارند.
4. کارهای هوایی اینگونه کار ها احتیاج به پرواز و استفاده از فضا برای انجام وظیفه دارد مثل عکسبرداری هوایی, تجسس ونجات هوایی, پلیس, گمرک, سمپاشی هوایی، آموزش وباشگاه های هوایی.
دیدگاه یورو کنترل در مدیریت فضا
در سال 1990کنفرانس هوانوردی اروپا برنامه یکنواختی و منسجم سازی راهبرد کنترل ترافیک هوایی اروپا را تصویب نمود تا بدينوسيله به اهداف این راهبرد دست یابد. هدف از راهبرد مسیر های هوایی کامل نمودن یکنواختی سامانه ترافیک هوایی بین سال 1995 تا 1998 و انسجام بخشی آن در سال های اول قرن بیست ویکم بود.
علاوه بر اصلاح ساختار فضا بر اساس جريان ترافيك، و در نتيجه بهره برداري از ناوبري منطقه اي منظور اصلي از مديريت فضا در راهبرد كنفرانس هوانوردي اروپا عبارتست از بهره برداري انعطاف پذير از فضا. اين اصل توسط نمايندگان بخش هاي كشوري و لشگري و همراه با نمايندگان عمليات شركت هاي هواپيمايي تدوين وتوسعه داده شد واكنون مديريت ترافيك هوايي اروپا كه جانشين برنامه اجرايي يكنواختي كنترل ترافيك هوايي اروپا (EATCHIP) شده است مسووليت اجراي بهره برداري انعطاف پذير از فضا را بر عهده دارد.
نمايندگان كنفرانس هوانوردي اروپا و نمايندگان يوروكنترل به عنوان مديريت ترافيك هوايي اروپا در گروهي به نام گروه ناوبري و فضا سه سند را در سال 1994براي كمك به اجراي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا تدوين نمودند كه عبارتند از:
· گزارش گروه ناوبري و فضا در مورد ساختار سازماني و دستورالعمل هاي مورد نياز براي اجراي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا، اين گزارش حاوي 18 توصيه مشخص است كه بر اساس آن دو سند ديگر تدوين شده اند.
· سند راهنمايي كننده براي اجراي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا. اين سند براي كمك به كشور ها و كاربران براي اجراي بهره برداري انعطاف پذير از فضا تدوين شد كه حاوي مطالبي در مورد حداقل الزامات مورد توافق براي اجراي بهره برداري انعطاف پذير از فضا و مطالب راهنما در مورد تجهيزات و سامانه هاي پشتيباني، دوره آزمايش طرح و گزارش پيشرفتي كه توسط هركشور بايستي ارائه شود مي باشد. چاپ دوم اين كتاب سال 2003 توسط يورو كنترل منتشر شد.
· كتاب يوروكنترل براي مديريت فضا كه براي كمك به اجراي اين اصول در كشور هاي كنفرانس اروپا طراحي شده است از هشت بخش تشكيل ميشود كه عبارتند از:
1. بخش یک معرفي و پيشينه كتاب
2. بخش دو حاوي ديدگاه كلي از بهره برداري انعطاف پذير از فضا، توضيح در مورد رابطه بين بهره برداري انعطاف پذير از فضا و ساختار موجود فضا و رابطه بين سه عنصر مديريت ترافيك هوايي: شامل سرويس هاي مراقبت پرواز، مديريت فضا و مديريت جريان ترافيك است.
3. بخش سه توضيح در مورد اين كه عملكرد مديريت فضا چگونه در سطح یک، مديريت فضاي راهبردي تدوين، تصويب و همراه با سياست هاي ملي از طريق همياري هاي ملي و بين المللي در برنامه ريزي هاي فضا با در نظر گرفتن الزامات فضاي اروپا و كشور هاي همجوار اجرا ميشود.
4. بخش چهارتوضيح در مورد جزئيات چگونگي اجراي وظايف مديريت فضا در سطح دو، پيش تاكتيكي به منظور آن كه به صورت كامل اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا حاصل شود.
5. بخش پنج توضيح در مورد جزئيات چگونگي اجراي وظايف مديريت فضا در سطح سه تاكتيكي كه به صورت كامل اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا حاصل شود.
6. بخش شش خلاصه اي از روش هاي مختلف براي منتشرنمودن اطلاعات مديريت فضا به منظور پشتيباني از اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا در هر سه سطح است.
7. بخش هفت توضيح در مورد روش هاي ارزيابي مورد استفاده درتأثيرگذاري كاربرد جاري اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا، مانند شاخص هاي آن است.
8. بخش هشت معرفي منابع كتاب همراه با پيوست هاي آن براي ارائه اطلاعات كامل و جزئي در مورد اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا مي باشد.
مباني اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا
مباني اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا عبارتست از اينكه از اين پس فضا نبايستي به بخش خاص نظامي يا كشوري تخصيص داده شود بلكه به عنوان يك منبع يكپارچه بر اساس نياز هاي روزانه و بصورت انعطاف پذير مورد استفاده قرار داده مي شود. در نتيجه هرگونه تفكيك فضا فقط به صورت موقتي خواهد بود.
يكي از اهداف مهم مديريت ترافيك هوايي اروپا بهره برداري موثر از فضا توسط كاربران كشوري و لشگري از طريق پياده سازي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا ميباشد. مديريت فضا بايد اطمينان حاصل نمايد كه مشاركت موثر تر در استفاده از فضاي كنفرانس اروپايي از طريق برنامه ريزي مشترك راهبردي و پيش تاكتيكي كشوري و لشگري در تخصيص فضاي به عمل آمده است.
اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا كاربري فضا به صورت منعطف را افزايش داده و اين امكان را براي مديريت ترافيك هوايي فراهم آورده است كه ظرفيت سامانه ترافيك هوايي را افزايش دهد. اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا اين امكان را فراهم مي آورد كه از فضا به صورت مشترك و براساس دستورالعمل هماهنگي لشگري و كشوري مربوطه حداكثر بهره برداري صورت پذيرد و جدايي لازم بين ترافيك عملياتي يا ترافيك عمومي برقرار گردد. بكارگيري اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا همچنين اين اطمينان را ايجاد مي نمايد كه از طريق تخصيص روزانه ساختار فضاي منعطف هرگونه تفكيك فضا بر اساس استفاده واقعي و در زمان مشخص شده انجام مي گيرد.
به منظوربهره برداري از قابليت هاي ناوبري منطقه اي و ناوبري منطقه اي دقيق ايجاد فضايي با انعطاف لازم در بهره برداري، از جمله ضروريت هاي اوليه آن است. روش تخصيص فضا به صورت موقت در شكل 3 نشان داده شده است.
شکل 3 - روش تخصيص فضا به صورت موقت در یورو کنترل
روند تحولات در مدیریت فضا
تحولات ضروری در اصول بهره برداری انعطاف پذیر از فضا ظرف ده سال در راهبرد یوروکنترل در کشور های کنفرانس اروپا تحت نام ابتکار در ارتقاء مدیریت فضای اروپا با برنامه زیر آورده شده است:
· سال 2005 توسعه کاربرد بهره برداری انعطاف پذیر از فضا در فضای پائین تر در جاهایی که مقرون به صرفه باشد.
· سال 2005 توسعه برنامه ریزی فضا با کشور های همسایه برای عملیات تردد از مرز ها
· سال 2006 توسعه اصول بهره برداری انعطاف پذیر از فضا با تخصیص فضا های پویا در پاسخگویی به تغییرات کوتاه مدت.
· سال 2006یکنواخت سازی رسیدگی به عملیات ترافیک هوایی و ترافیک هوایی عمومی (OAT/GAT) تاحداکثر ممکن در سطح اروپا.
· سال 2008 معرفی همیاری در برنامه ریزی فضای اروپا در امتدادبا طرح " فضای واحد اروپا"
· سال 2015 حرکت به سمت وظایفی که مسوولیت بیشتري می طلبد برای پشتیبانی کشور های عضو کنفرانس اروپا و مسوولیت جامع برنامه ریزی ومدیریت فضای اروپا.
منافع طرح
پیاده سازی اصول بهره برداری انعطاف پذیر از فضا از سال ها قبل منافعی را برای بخش های کشوری و لشگری (شکل- 4) در پی داشته است که عبارتند از:
- افزایش تلاش برای اقتصادی نمودن پرواز با کاهش مسیر، زمان و مصرف سوخت.
- برقراری شبکه پروازی ارتقاء یافته همراه با تقسیم بندی فضاکه:
o ظرفیت مراقبت پرواز را افزایش داده است
o تأخیر به هواپیما های عمومی را کاهش داده است
- افزایش روش های موثر برای کاهش جدایی ترافیک هوایی عمومی
- افزایش هماهنگی های کشوری و لشگری در زمان واقعی
- کاهش نیاز برای تفكيك فضا ها
- تعیین و استفاده از فضا های موقت ذخیره شده که بیشتر با الزامات عملیات نظامی مطابقت دارند و پاسخ گویی بهتر به الزامات خاص نظامی.
شکل 4 - هماهنگی کشور و لشگری
مدیریت فضا در سازمان هواپیمایی کشوری امریکا
در سال 1999 سازمان هواپیمایی کشوری امریکا اولین جلد کتاب مدیریت فضا را منتشر نمودکه شامل چک لیست مطالب راهنمایی کننده و شاخص های سنجش بود. این کتاب حاوي اولین توضیحات سیستماتیک در مورد روند بررسی و تحلیل تغییرات مورد نظر در ساختار فضا بود. در این جلد مطلب قبلی در مورد تجدید نظر در اطلاعات پشتیبانی کننده و ملاحظاتی نیز در باره محیط زیست درج گرديده و اطلاعات پشتیبانی کننده در مورد ملاحظات مدیریت مخاطرات ایمنی نیز در آن آورده شده است. هدف از انتشار این کتاب بهینه سازی کارآیی روند طراحی فضا عنوان گرديده. در این کتاب دستور العمل مدیریت طراحی فضا به صورت قدم به قدم توضیح داده شده است که در هر قدم الزامات اطلاعاتی خاصی وجود دارد و حاصل آن نیز مشخص است. کتاب دربردارنده تجربیات سال های متمادی مطالعه بوده و اقداماتی را توصیه می نماید که از مواجه شدن با مشکلات قبلی اجتناب خواهد شد و طراحی مطالب آن به صورتیست که برای هر دو قشر مجربین و مبتدیان قابل استفاده میباشد. بخش دوم این کتاب نیز به مطالبی نظیر شاخص های سنجشی، ابزار ها و منابع اطلاعات اختصاص دارد.
در مدیریت فضا، طراحی فضا جایگاه ویژه ای دارد وبا حساسیت خاص انجام میشود که دارای هشت مرحله مشخص(شکل- 5 ) به قرار زیر میباشد:
شکل 5 – روند طراحی فضا در سازمان هواپیمایی کشوری امریکا
1. طبقه بندی مشکلات: مشکل توسط اعضاء جامعه ذی نفع در فضای ملی، سازمان هواپیمایی کشوری امریکا یا مشتریان فضا شناسایی می شود. طبقه بندی اولیه که شامل شناسایی ذی نفعان می شود با عنوان نمودن مشکل به صورت شاخص های سنجشی مثل مقادیر تأخیر در انجام پرواز تشریح هزینه های احتمالی و منافعی که در صورت رفع مشکل عاید می شود مطرح میگردد.
2. ارزیابی اولیه: مشکل شناسایی شده ارزیابی میشود که آیا با تغییر در طراحی فضا مشکل کاهش می یابد و راه حل ارائه شده مقرون به صرفه میباشد. اگر این مشکل فضا باشد که باید کاهش داده شود و راه حل مورد نظر مطابق با مقررات بوده و از نظر الزامات ایمنی و حفظ محیط زیست نیز به همین ترتیب، اکنون ارزیابی می شود که آیا تحلیل دیگری برای مشخص نمودن بهترین راه حل لازم است یا بلافاصله تغییرات مورد نظر قابل ا نجام میباشند.
3. شروع مطالعه: یک تیم طراح فضا مشخص می شود و طرح مطالعاتی تدوین می گردد. فعالیت های هماهنگی با مشتریان جامعه محیط زیست و سایر بخش های مرتبط سازمان هواپیمایی کشوری امریکا و سازمان های دولتی آغاز می گردد یا گسترش داده میشود.
4. انجام مطالعه فضا: این قدم و اگر ضروری باشد مطالعات محیط زیست مرتبط با آن از بخش های اصلی هستند که شامل زمان ومنابع مطالعات طراحی میشود. در خلال این مرحله مسئله به صورت شاخص های سنجشی، خط مبنا و سناریو های متعدد تدوین می شوند وبرای هر سناریو یک مدل همراه با خط مبنا و شاخص های سنجش طراحی می گردد و نتیجه تجزیه وتحلیل میشود در خلال این مرحله است کارشناسان عملیاتی نیز وارد می شوند تا خصوصیات عملیاتی را برای این فرایند مهیا نمایند. به عنوان بخشی از مدیریت ایمنی تحلیل مدیریت مخاطرات ایمنی نیز برای هر یک از گزینه ها انجام میشود.
5. خلاصه نمودن و ارائه نتیجه: هنگامی که تحلیل فضا کامل میشود یعنی شاخص های سنجش ایجاد و تحلیل شده وبرای تمامی گرینه ها و همه موارد محیط زیست و ارزیابی ایمنی شدند، نتایج تحلیل ها شامل جمع بندی ها و توصیه ها مستند سازی می گردد. نتایج حاصله از این تجزیه تحلیل ها و سایر ارزیابی هایی که در فرایند کار قرار دارند همراه با مصوبه های ایمنی و محیط زیست به تصمیم گیرندگان ارائه می گردد.
6. انتخاب تغییر فضا: تصمیم گیرندگان در مورد گزینه ای که اجرا خواهد شد،یعنی اقدامی انجام نشود! یا گزینه انتخابی تصمیم گیری نموده و مستند سازی میگردد. تمامی مصوبه های لازم در مورد تحلیل فضا، محیط زیست و مدیریت ایمنی باید در این مستند موجود باشد.
7. پیاده سازی طرح در محل: طرح اجرایی که فعالیت های ضروری برای اجرای تغییرات با کمترین تأثیر بر مشتریان ضمن اعلام موثر و به موقع تغییرات تدوین شده به تمام بخش های متأثر از این تغییر اعلام می گردد. علاوه بر این طرح اجرایی باید حاوی قابلیت اجرا و راهبرد کاهش مخاطرات مرحله گذار نیز باشد.
8. ارزیابی پس از اجرا: پس از اجرای هر تغییر در فضا، تأثیر این تغییر در فضا به منظور ارزیابي این که مسئله اولیه حل شده است مورد پایش قرارگرفته و چه منافعی از این تغییر قابل اندازه گیری میباشد و یا این تغییر جریان غیرمنتظره ای را روی سایرموارد ایجاد نکرده باشد، رد یابی و پایش خطرات بایستی این راهبرد را براساس مستندات پیگیری نماید.
مديريت فضا در انگلستان
كتاب كپ 740 در بين كتاب هاي محتوي خط مشي مربوط به مديريت فضا در قلمرو كشور انگلستان است. چاپ دوم اين كتاب در سال 2007 توسط مديريت خط مشي فضا(DAP - Directorate of Airspace policy) منتشر شده است و داراي دو بخش مجزا ميباشد. بخش اول در مورد خط مشي مديريت فضا در انگلستان و بخش دوم درباره دستورالعمل هاي اجرايي واحد مديريت فضاي انگلستان( AMC – Airspace Management Cell) ميباشد.
مديريت خط مشي فضا گروهي ست در سازمان هواپيمايي كشوري انگليس (CAA) در كنار ساير گروه ها كه عهده دار مسووليت هايي نظير مقررات ايمني ، مقررات اقتصادي و حفظ منافع مصرف كنندگان هستند. اين مديريت در زير مجموعه خود داراي متخصصين هوانوردي كشوري و لشگري با تجربيات هواپيمايي در زمينه هاي تجاري، شغلي، تفريحي و نظامي هستند. دولت از مديريت خط مشي فضا انتظار دارد كه مؤثر ترين بهره برداري از فضا مطابق باعمليات ايمن هواپيما ها و تسريع در جريان پرواز ها ضمن مدنظر قراردادن الزامات كليه دارندگان هواپيما از هر نوع را بعمل آورد. علاوه بر اين اثرات هوانوردي بر محيط زيست و امنيت ملي از جمله موارديست كه بايستي مورد توجه قرارگيرد و اطلاعات لازم هوانوردي را نيز براي بخش هاي هواشناسي و تنظيم مقررات تهيه نمايد (شکل- 6) .
شکل 6 – ضوابط حاکم بر مدیریت خط مشی فضا در انگلیس
مديريت خط مشي فضا حمايت از عمليات مشترك و منسجم كشوري و لشگري در مراقبت پرواز بوده و اين گونه تنظيمات مشترك در شوراي مشترك خدمات ناوبري هوايي (JANSC – Joint Air navigation Services Council) انجام و با تدوين تفاهم نامه بين سازمان هواپيمايي كشوري و وزارت دفاع (MoD) برقرار مي گردد.اين مديريت همچنين پاسخ گوي هيئت مديره هواپيمايي كشوري و كميته خط مشي فضاكه داراي مسووليت نظارت عاليه بر فعاليت هاي اين مديريت هستند نيز ميباشد.
كار اين مديريت شامل تصويب و برقراري فضا هاي كنترل شده فرموله كردن، پايش و به اجرا در آوردن استاندارد ها ، قوانين و مقررات، برنامه ريزي عمليات خارج از مسير، تخصيص منابع محدود مثل فركانس هاي راديويي و كد هاي رادار ثانويه، هماهنگي فعاليت هاي هوانوردي غيرعادي و تعيين خط مش و برنامه ريزي خدمات هواشناسي براي هوانوردي انگليس ميباشد. علاوه بر اين بخش مشاوره و تحقيقات محيط زيست نيز اختصاص داده شده است به ارائه خدمات در محدوده هوانوردي و محيط زيست. اين مديريت در بخش ابتكارات ايمني و فضا (ASI- Airspace & Safety Initiatives) نيز داراي نقش قابل ملاحظه اي ميباشد.
مديريت فضا در كشور جمهوری اسلامی ایران
از ديدگاه سنتي و با وسعتي كه كشورجمهوري اسلامي دارد، در ابتدا اين امر را تداعي ميگردد كه تفكيك نمودن و اختصاص بخشي از فضا به امري خاص هيچ گونه مشكلي را ايجاد نخواهد نمود بخصوص اگر اين تصميم گيري در كميته اي انجام پذيرد كه عهده دار هماهنگي هاي مديريت فضا در ايران با شد يعني كميته دائمي اداره امور فضاي كشور كه نزديك به چهل سال با تشكيل جلسات ماهانه منظم و با شركت بخش هاي كشوري و لشگري اداره امور فضاي كشور را به عهده دارد.
اعضاء اين كميته نمايندگاني از صنعت هوانوردي در بخش هاي كشوري و لشگري هستند كه در زمينه هاي مرتبط فعاليت مي نمايند. از چهار كاربر فضا كه در ابتداي اين مقاله به آن ها اشاره شد فقط بخش هاي نظامي در اين كميته داراي نماينده هستند و نمايندگان سازمان هواپيمايي كشوري و شركت فرودگاه هاي كشور به عنوان تنظيم كننده و عرضه كننده خدمات هوانوردي نقش خود را ايفا مي نمايند. در اين كميته هيچيك از شركت هاي هواپيمايي، هواپيمايي عمومي (خصوصي) و كار هوايي داراي نماينده نيستند!
با توجه به نگرش نوين بين المللي در استفاده انعطاف پذير از فضا همكاري و حركت هايي در جهت بهينه سازي ساختار فضا در اين كميته آغاز شده است ولي بنظر ميرسد با مشكلات عملياتي شركت هاي هواپيمايي كه محدوديت فراواني را در تأمين قطعات و سوخت دارند و از طرفي حساسيت هايي كه در مقطع كنوني در بخش دفاعي وجود دارد روند هوشمندانه و مدبرانه اي براي بهينه سازي بهره برداري انعطاف پذير از فضا بايد اتخاذ گردد كه حافظ منافع ملي از جميع جهات باشد.
نتيجه گيري و پيشنهاد
با عنايت به مطالب مورد بررسي قرار گرفته و تجربيات ارزشمندي كه در هوانوردي جهاني به صورت مدون ومستند وجود دارند وگوشه از آن ها در اين مقاله ارائه شد اينطور به نظر ميرسد كه علاوه بر تلاش هاي انجام شده طي ساليان دراز در كميته دائمي اداره امور فضاي كشور با ايجاد راه هاي هوايي جديد و بازنگري مناطق ذخيره شده و كاهش تعداد آن ها مسائل و موارد بسياري بايد در مديريت فضا مورد عنايت قرارگيرد تا حق مطلب در مورد اين سرمايه ملي اداگردد و ضمن ايجاد روشي مستند كليه بخش هاي ذي نفع از حقوق لازم بهره مند گردند. مواردي كه ذيلاً پيشنهاد ميگردند ميتواند براي تسهيل در هماهنگي و بهره برداري بهينه و خفظ ايمني، امنيت و سلامت فضا مورد توجه مديران عالي واقع شده و متضمن ايجاد درآمد در برنامه ريزي و حفظ اين سرمايه ملي براي آيندگان نيز باشد:
1. بازنگري اساسنامه كميته دائمي اداره امور فضاي كشور از ديدگاه روند اجرايي، اعضاء ذي نفع، شركت كنندگان در جلسه و انطباق آن با فناوري روز.
2. نحوه اتخاذ تصميم و تعيين سياست هاي فضا در انطباق با اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا
3. ايجاد مكانيزم لازم براي بهره برداري از فضا مطابق باعمليات ايمن هواپيما ها و تسريع در جريان پرواز ها ضمن مدنظر قراردادن الزامات كليه دارندگان هواپيما.
4. انجام مطالعات محیط زیست مرتبط با آلاينده هاي خروجي موتور و صدا در بخش هايي كه عمليات پرواز در ارتفاع پايين انجام ميشود.
5. توسعه برنامه ریزی و بهره برداري از فضا با کشور های همسایه برای عملیات طرح تقرب و تردد از مرز ها نظير فرودگاه هاي آبادان و پارس آباد.
6. روش اجراي وظايف مديريت فضا درسه سطح راهبردي، پيش تاكتيكي و تاكتيكي كه به صورت كامل اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا حاصل شود.
7. اتخاذ روش هاي مناسب براي منتشرنمودن بموقع تصميمات و اطلاعات مديريت فضا به منظور پشتيباني از اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا در هر سه سطح مندرج در بند 6.
8. بررسي نقش وزارت كشور درافزايش بهره وري فضا با محافظت از حريم فرودگاه ها.
9. تدوين دستورالعمل هماهنگي در بهره برداري و توقف عمليات در فضا هاي تفكيك شده
10. ايجاد ارتباط بين مناطق تفكيك شده فضا و واحد ذيربط مراقبت پرواز براي موارد اضطراري
در خاتمه اميد است با استفاده از منابع و تجربيات ارزنده موجود در سطح جهاني، منطقه اي( اتحاديه اروپا) و ملي با همت دوچندان و عزمي راسخ، همگامي و هماهنگي در جهت بهره برداري شايسته از منابع ملي حاصل گردد. با موقعيت جغرافيايي بسيار ممتاز كشور لازم است برنامه ريزي براي بهره برداري از فضاي كشور با صميميتي كه بين كاربران و تعيين كنندگان خط مشي و اتخاذ سياست ايجاد شده است ادامه يافته و طرفين ذيفع بجاي سعي در استقرار منافع گروهي و صنفي در جهت تقويت و پشتيباني از منافع ملي قدم بردارند و مجدداً افزايش پرواز هاي عبوري و سهولت در عمليات پرواز موجب رونق بيشتر و تقويت جايگاه كشور جمهوری اسلامی ایران در منطقه گردد . والسلام
منابع:
1. کتاب برنامه ریزی سرویس های مراقبت پرواز(Doc.9426)
2. ICAO Doc. 9750
3. ICAO Doc.9854
4. ICAO Cir. 278
5. Eurocontrol handbook for airspace ASM.ET1.ST08.5000-HBK-02-00 2003
6. CAA CAP740 UK Airspace Management Policy
7. FAA Airspace management handbook, version 2.2 2005
همایش ششم CNS/ATM منابع و راهكار هاي اجرايي
مدیریت فضا به عنوان منبع ملی
محمد صادق ديجوري
كارشناس ارشد مهندسي برنامه ريزي حمل ونقل هوايي
چکیده
این اندیشه که چگونه باید از منابع ملی به بهترین وجه استفاده نمود همواره فکر برنامه ریزان و کاربران مختلف را مشغول نموده است. کشور هایی که منابع خود را به خوبی شناسایی نموده و برای بهره برداری از آن ها برنامه ای هوشمندانه و بلند مدت تدوین نموده اند از دو جنبه نسبت به سایرین امتیاز بيشتري کسب نموده اند یکی از نظر پیشرفت و دیگری از نظر حفظ و حتی توسعه این منابع برای نسل های بعد از خود و در این زمینه دچار مشکلات کمتری شده اند. امروزه با توسعه صنعت هوانوردی و گرایش بیش از پیش انسان به حمل و نقل هوایی و استفاده از هواپیما به صورت های مختلف برای حمل بار و مسافر یا کار های هوایی و مسائل دفاعی، برنامه ريزي براي استفاده هوشمندانه از منبع ملی فضای هوایی به عنوان یکی از اصول ادامه پیشرفت هر ملتی مطرح ميگردد. در اين مقاله برنامه ريزي چند كشور و ساختار مهيا شده براي بهره برداري بهينه از اين منبع را مورد بررسي قرار داده و پيشنهاداتي براي تسهيل امور بهره برداري از فضاي هوايي، توسعه ظرفيت آن با مد نظر قرار دادن ملاحظات محيط زيستي و ايجاد در آمد مطرح خواهد شد.
واژه هاي كليدي: مديريت فضا، منابع ملي، مديريت ترافيك هوايي، استفاده انعطاف پذير از فضا،FUA, ASM
مقدمه
چگونه باید از منابع ملی به بهترین وجه استفاده نمود؟ سوواليست كه همواره فکر برنامه ریزان و کاربران مختلف را مشغول نموده است. کشور هایی که منابع خود را به خوبی شناسایی نموده و برای بهره برداری از آن ها برنامه ای هوشمندانه و بلند مدت تدوین نموده اند از دو جنبه نسبت به سایرین امتیاز بيشتري کسب نموده اند یکی از نظر پیشرفت و دیگری از نظر حفظ و حتی توسعه این منابع برای نسل های بعد از خود و در نتيجه در این زمینه ها دچار مشکلات کمتری شده اند.
پاسخ این سووال که منابع ملی شامل چه مواردی میگردند شاید نزد دیدگاه های مختلف متفاوت باشد یا دسته بندی های گوناگونی برای آن تصور شود اما موضوع بحث در این مقاله به فضای هوایی برمیگردد که از دیر باز همواره صفت لایتناهی را به دنبال خود کشیده است. با توسعه صنعت هوانوردی و گرایش بیش از پیش انسان به حمل و نقل هوایی و استفاده از هواپیما به صورت های مختلف برای حمل بار و مسافر یا کار های هوایی و مسائل دفاعی، برنامه ريزي براي استفاده هوشمندانه از منبع ملی فضای هوایی به عنوان یکی از اصول ادامه پیشرفت هر ملتی مطرح ميگردد. فضای هوایی كه از اين پس در اين مقاله از آن به عنوان فضا نامبرده خواهد شد از نظر بهره برداری به دوشکل عمده مطرح میشود یک شکل دیدگاه پروازی و توسعه ظرفیت هاي آن برای امور حمل ونقل هوایی, و شکل دیگر استفاده از پتانسیل های آن در جنبه های دفاعی است. اما بخش دیگری که اخیراًبسیار مورد توجه قرار دارد و از همه مهم تر بنظر می رسد دیدگاه محیط زیستی و حفظ سلامت فضا برای ادامه حیات بشریت میباشد.
نظرات اولیه
در کتاب برنامه ریزی سرویس های مراقبت پرواز (Doc.9426) در مورد مدیریت فضا این نظر مطرح شده است که منظور از مدیریت فضا در یک ساختار معین فضا بیشینه سازی بهره برداری از فضای موجود توسط مشارکت زمانی پویا در تفكيك فضا بین کاربران مختلف بر اساس نیاز های کوتاه مدت آنان. هماهنگی نزدیک بین مقامات ذیصلاح مربوطه در مورد بهره برداری قابل انتظار و واقعی از فضا های ذخیره شده باید منتج به در دسترس قرار گرفتن اطلاعات برای تمامی بخش های ذی نفع مثل هواپیمایی تجاری، عملیات نظامی و هواپیمایی عمومی گردد و برای دستیابی به مقاصد فوق در مدیریت فضا انجام وظایف زیر را ضروری می داند:
- گرد آوری و ارزیابی تمامی تقاضاهایی که نیاز به اختصاص موقت فضا دارد.
- برنامه ریزی و تخصیص فضا به کاربر مورد نظر در مواردی که تفكيك فضا ضروریست.
- فعال سازی و توقف فعالیت این گونه فضا ها در زمان هایی با حاشیه امنیت ناچیز با هماهنگی نزدیک با واحد های مراقبت پرواز و واحد های کشوری یا لشگری مربوطه. در این بخش لزوم همکاری بین واحد های کشوری و لشگری برای کاهش مسیر های طولانی شده به خاطر فعال شدن برخی فضا ها و کاهش زمان فعالیت آنها مورد تأکید قرار میگیرد.
- انتشار جزئیات اطلاعات مربوطه قبل و ضمن فعالیت برای همه بخش های ذی نفع از جمله واحد مدیریت جریان ترافیک.
مدیریت ترافیک هوایی
دستیابی به هدف سامانه منسجم ویکپارچه مدیریت ترافیک هوایی نیاز به یکنواختی و استاندارد سازی عناصر ودستورالعمل های مجموعه در سطح منطقه ای و ملی دارد. در شکل یک، زیر مجموعه عناصر اصلی تشکیل دهنده مدیریت ترافیک هوایی مشاهده می شوند. عناصری که باید دارای انسجام و یکنواختی برای توسعه مدیریت ترافیک هوایی یکپارچه جهانی باشند عبارتند از :
- مدیریت فضا (ASM)
- سرویس های مراقبت پرواز(ATS)
- عملیات پرواز با جنبه های مدیریت ترافیک هوایی
- مدیریت جریان ترافیک هوایی(ATFM)
شکل یک – نگرش ساختاری به کارکرد مدیریت ترافیک هوایی یکپارچه جهانی
این عناصر به دلیل آن که تشکیل دهنده و انسجام بخش کل سامانه هستند، متشکل می شوندو نقش های متفاوتی را ایفا خواهند نمود. بجای آنکه وظایف زمینی و هوایی را به عنوان دو بخش جدای از هم ببینیم بهتر است عملیات پرواز با جنبه های مدیریت ترافیک هوایی به طور کامل به عنوان یک بخش عملکردی سامانه مدیریت ترافیک هوایی منسجم در نظر گرفته شود. نهایتاً این انسجام و تعامل در مجموعه سامانه، قابلیتی را ایجاد مینماید که این قابلیت در سامانه کنونی وجود ندارد. در مدیریت ترافیک هوایی، با استفاده از خطوط ارتباطی داده ها بین عناصر مختلف زمینی و هوایی این مدیریت و مبادله داده ها، انسجام عملکردی مورد نظر برقرار خواهد شد.
به طور سنتی مدیریت فضا به عنوان مشارکت پویا دربهره برداری از فضا توسط کاربران کشوری و لشگری شناخته میشود. هرچند در مدیریت ترافیک هوایی یکپارچه جهانی بهره برداری از فضا فقط منحصر به جنبه های تاکتیکی فضا نخواهد بود. دامنه اصلی این نگرش به سمت برنامه ریزی های زیرساختی راهبردی عملکردی و بهره برداری انعطاف پذیر از فضا معطوف میگردد. در رابطه با مدیریت ترافیک هوایی، بنظر میرسد که مدیریت راهبردی فضا از دو عنصر اصلی زیر تشکیل شده است:
- تخصیص هرنوع فضای مشخص با الزامات ارتباطی، ناوبری و نظارتی مدیریت ترافیک هوایی
- برنامه ریزی زیرساختی شامل: برنامه ریزی و سازماندهی فضا ، تسهیلات و خدمات و قابلیت های وسایل پرنده.
شکل 2 نگرش مدیریت راهبردی فضا را نشان می دهد.
شکل 2 - مدیریت راهبردی فضا
برنامه ریزی زیرساختی
ایکائو الزامات عملیاتی و ضوابط برنامه ریزی را در سازماندهی ، تسهیلات وخدمات فضا تدوین نموده است که بر مبنای متدولوژی برنامه ریزی فضا پشتیبان مدیریت ترافیک هوایی جهانی هستند. منظور از این متدولوژی تسهیل بهره برداری بهینه از فضاست و به نحوی سازماندهی شده است که کارآیی خدمات را ایجاد نموده ضمن آنکه سطوح ایمنی موجود را نیز افزایش میدهد. کتاب متدولوژی برنامه ریزی فضا برای تعیین حداقل جدایی استاندارد (DOC. 9689) مطالب راهنمایی کننده در مورد اجرای ناوبری منطقه ای و الزامات ناوبری برای پیاده سازی CNS/ATM را ارائه میدهد.
کاربران فضای هوایی
کاربران فضا براساس تقسیم بندی ایکائو چهار گروه به شرح زير هستند که در کشور های مختلف کمتر یا بیشتر از فضای هوایی استفاده مینمایند:
1. هواپیمایی تجاری شامل پرواز های برنامه ای, غیر برنامه ای و ایرتاکسی که بار و مسافر را در ازاء کسب در آمد جابجا مینمایند و آخرین آمار اعلام شده توسط یاتا جابجایی 4/2 میلیارد مسافر در سال 2009و .... تن بار میباشد مشاغل وابسته به این فعالیت نزدیک به سی میلیون شغل است که دربرگیرنده شرکت های هواپیمایی سایر بخش های جانبی حتی سامانه های حمل ونقل زمینی شهری فرودگاهی و واسطه ای میباشند.
2. هواپیمایی نظامی این بخش در برگیرنده فعالیت های امور دفاعی است که به دو بخش فضا های اختصاصی مثل پایگاه های نظامی که مستقل از سامانه های کشوری فعالیت می نمایند وبخش دیگر، پرواز هایی که مستمراً از فضا های کشوری همراه با سایر کاربران بهره برداری مینمایند.
3. هواپیمایی اختصاصی (عمومی) شامل بهره برداری هواپیماهای خصوصی شرکت ها و اشخاص، هواپیمایی غیر انتفاعی و ورزشی و تفریحی از فضا میشود که در برخی از کشور ها مثل امریکا با نزدیک به 230هزار وسیله پرنده دارای گواهینامه صلاحیت پرواز(C of A) بیشترین این گونه فعالیت ها را در فضای آن کشور دارند.
4. کارهای هوایی اینگونه کار ها احتیاج به پرواز و استفاده از فضا برای انجام وظیفه دارد مثل عکسبرداری هوایی, تجسس ونجات هوایی, پلیس, گمرک, سمپاشی هوایی، آموزش وباشگاه های هوایی.
دیدگاه یورو کنترل در مدیریت فضا
در سال 1990کنفرانس هوانوردی اروپا برنامه یکنواختی و منسجم سازی راهبرد کنترل ترافیک هوایی اروپا را تصویب نمود تا بدينوسيله به اهداف این راهبرد دست یابد. هدف از راهبرد مسیر های هوایی کامل نمودن یکنواختی سامانه ترافیک هوایی بین سال 1995 تا 1998 و انسجام بخشی آن در سال های اول قرن بیست ویکم بود.
علاوه بر اصلاح ساختار فضا بر اساس جريان ترافيك، و در نتيجه بهره برداري از ناوبري منطقه اي منظور اصلي از مديريت فضا در راهبرد كنفرانس هوانوردي اروپا عبارتست از بهره برداري انعطاف پذير از فضا. اين اصل توسط نمايندگان بخش هاي كشوري و لشگري و همراه با نمايندگان عمليات شركت هاي هواپيمايي تدوين وتوسعه داده شد واكنون مديريت ترافيك هوايي اروپا كه جانشين برنامه اجرايي يكنواختي كنترل ترافيك هوايي اروپا (EATCHIP) شده است مسووليت اجراي بهره برداري انعطاف پذير از فضا را بر عهده دارد.
نمايندگان كنفرانس هوانوردي اروپا و نمايندگان يوروكنترل به عنوان مديريت ترافيك هوايي اروپا در گروهي به نام گروه ناوبري و فضا سه سند را در سال 1994براي كمك به اجراي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا تدوين نمودند كه عبارتند از:
· گزارش گروه ناوبري و فضا در مورد ساختار سازماني و دستورالعمل هاي مورد نياز براي اجراي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا، اين گزارش حاوي 18 توصيه مشخص است كه بر اساس آن دو سند ديگر تدوين شده اند.
· سند راهنمايي كننده براي اجراي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا. اين سند براي كمك به كشور ها و كاربران براي اجراي بهره برداري انعطاف پذير از فضا تدوين شد كه حاوي مطالبي در مورد حداقل الزامات مورد توافق براي اجراي بهره برداري انعطاف پذير از فضا و مطالب راهنما در مورد تجهيزات و سامانه هاي پشتيباني، دوره آزمايش طرح و گزارش پيشرفتي كه توسط هركشور بايستي ارائه شود مي باشد. چاپ دوم اين كتاب سال 2003 توسط يورو كنترل منتشر شد.
· كتاب يوروكنترل براي مديريت فضا كه براي كمك به اجراي اين اصول در كشور هاي كنفرانس اروپا طراحي شده است از هشت بخش تشكيل ميشود كه عبارتند از:
1. بخش یک معرفي و پيشينه كتاب
2. بخش دو حاوي ديدگاه كلي از بهره برداري انعطاف پذير از فضا، توضيح در مورد رابطه بين بهره برداري انعطاف پذير از فضا و ساختار موجود فضا و رابطه بين سه عنصر مديريت ترافيك هوايي: شامل سرويس هاي مراقبت پرواز، مديريت فضا و مديريت جريان ترافيك است.
3. بخش سه توضيح در مورد اين كه عملكرد مديريت فضا چگونه در سطح یک، مديريت فضاي راهبردي تدوين، تصويب و همراه با سياست هاي ملي از طريق همياري هاي ملي و بين المللي در برنامه ريزي هاي فضا با در نظر گرفتن الزامات فضاي اروپا و كشور هاي همجوار اجرا ميشود.
4. بخش چهارتوضيح در مورد جزئيات چگونگي اجراي وظايف مديريت فضا در سطح دو، پيش تاكتيكي به منظور آن كه به صورت كامل اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا حاصل شود.
5. بخش پنج توضيح در مورد جزئيات چگونگي اجراي وظايف مديريت فضا در سطح سه تاكتيكي كه به صورت كامل اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا حاصل شود.
6. بخش شش خلاصه اي از روش هاي مختلف براي منتشرنمودن اطلاعات مديريت فضا به منظور پشتيباني از اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا در هر سه سطح است.
7. بخش هفت توضيح در مورد روش هاي ارزيابي مورد استفاده درتأثيرگذاري كاربرد جاري اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا، مانند شاخص هاي آن است.
8. بخش هشت معرفي منابع كتاب همراه با پيوست هاي آن براي ارائه اطلاعات كامل و جزئي در مورد اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا مي باشد.
مباني اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا
مباني اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا عبارتست از اينكه از اين پس فضا نبايستي به بخش خاص نظامي يا كشوري تخصيص داده شود بلكه به عنوان يك منبع يكپارچه بر اساس نياز هاي روزانه و بصورت انعطاف پذير مورد استفاده قرار داده مي شود. در نتيجه هرگونه تفكيك فضا فقط به صورت موقتي خواهد بود.
يكي از اهداف مهم مديريت ترافيك هوايي اروپا بهره برداري موثر از فضا توسط كاربران كشوري و لشگري از طريق پياده سازي اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا ميباشد. مديريت فضا بايد اطمينان حاصل نمايد كه مشاركت موثر تر در استفاده از فضاي كنفرانس اروپايي از طريق برنامه ريزي مشترك راهبردي و پيش تاكتيكي كشوري و لشگري در تخصيص فضاي به عمل آمده است.
اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا كاربري فضا به صورت منعطف را افزايش داده و اين امكان را براي مديريت ترافيك هوايي فراهم آورده است كه ظرفيت سامانه ترافيك هوايي را افزايش دهد. اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا اين امكان را فراهم مي آورد كه از فضا به صورت مشترك و براساس دستورالعمل هماهنگي لشگري و كشوري مربوطه حداكثر بهره برداري صورت پذيرد و جدايي لازم بين ترافيك عملياتي يا ترافيك عمومي برقرار گردد. بكارگيري اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا همچنين اين اطمينان را ايجاد مي نمايد كه از طريق تخصيص روزانه ساختار فضاي منعطف هرگونه تفكيك فضا بر اساس استفاده واقعي و در زمان مشخص شده انجام مي گيرد.
به منظوربهره برداري از قابليت هاي ناوبري منطقه اي و ناوبري منطقه اي دقيق ايجاد فضايي با انعطاف لازم در بهره برداري، از جمله ضروريت هاي اوليه آن است. روش تخصيص فضا به صورت موقت در شكل 3 نشان داده شده است.
شکل 3 - روش تخصيص فضا به صورت موقت در یورو کنترل
روند تحولات در مدیریت فضا
تحولات ضروری در اصول بهره برداری انعطاف پذیر از فضا ظرف ده سال در راهبرد یوروکنترل در کشور های کنفرانس اروپا تحت نام ابتکار در ارتقاء مدیریت فضای اروپا با برنامه زیر آورده شده است:
· سال 2005 توسعه کاربرد بهره برداری انعطاف پذیر از فضا در فضای پائین تر در جاهایی که مقرون به صرفه باشد.
· سال 2005 توسعه برنامه ریزی فضا با کشور های همسایه برای عملیات تردد از مرز ها
· سال 2006 توسعه اصول بهره برداری انعطاف پذیر از فضا با تخصیص فضا های پویا در پاسخگویی به تغییرات کوتاه مدت.
· سال 2006یکنواخت سازی رسیدگی به عملیات ترافیک هوایی و ترافیک هوایی عمومی (OAT/GAT) تاحداکثر ممکن در سطح اروپا.
· سال 2008 معرفی همیاری در برنامه ریزی فضای اروپا در امتدادبا طرح " فضای واحد اروپا"
· سال 2015 حرکت به سمت وظایفی که مسوولیت بیشتري می طلبد برای پشتیبانی کشور های عضو کنفرانس اروپا و مسوولیت جامع برنامه ریزی ومدیریت فضای اروپا.
منافع طرح
پیاده سازی اصول بهره برداری انعطاف پذیر از فضا از سال ها قبل منافعی را برای بخش های کشوری و لشگری (شکل- 4) در پی داشته است که عبارتند از:
- افزایش تلاش برای اقتصادی نمودن پرواز با کاهش مسیر، زمان و مصرف سوخت.
- برقراری شبکه پروازی ارتقاء یافته همراه با تقسیم بندی فضاکه:
o ظرفیت مراقبت پرواز را افزایش داده است
o تأخیر به هواپیما های عمومی را کاهش داده است
- افزایش روش های موثر برای کاهش جدایی ترافیک هوایی عمومی
- افزایش هماهنگی های کشوری و لشگری در زمان واقعی
- کاهش نیاز برای تفكيك فضا ها
- تعیین و استفاده از فضا های موقت ذخیره شده که بیشتر با الزامات عملیات نظامی مطابقت دارند و پاسخ گویی بهتر به الزامات خاص نظامی.
شکل 4 - هماهنگی کشور و لشگری
مدیریت فضا در سازمان هواپیمایی کشوری امریکا
در سال 1999 سازمان هواپیمایی کشوری امریکا اولین جلد کتاب مدیریت فضا را منتشر نمودکه شامل چک لیست مطالب راهنمایی کننده و شاخص های سنجش بود. این کتاب حاوي اولین توضیحات سیستماتیک در مورد روند بررسی و تحلیل تغییرات مورد نظر در ساختار فضا بود. در این جلد مطلب قبلی در مورد تجدید نظر در اطلاعات پشتیبانی کننده و ملاحظاتی نیز در باره محیط زیست درج گرديده و اطلاعات پشتیبانی کننده در مورد ملاحظات مدیریت مخاطرات ایمنی نیز در آن آورده شده است. هدف از انتشار این کتاب بهینه سازی کارآیی روند طراحی فضا عنوان گرديده. در این کتاب دستور العمل مدیریت طراحی فضا به صورت قدم به قدم توضیح داده شده است که در هر قدم الزامات اطلاعاتی خاصی وجود دارد و حاصل آن نیز مشخص است. کتاب دربردارنده تجربیات سال های متمادی مطالعه بوده و اقداماتی را توصیه می نماید که از مواجه شدن با مشکلات قبلی اجتناب خواهد شد و طراحی مطالب آن به صورتیست که برای هر دو قشر مجربین و مبتدیان قابل استفاده میباشد. بخش دوم این کتاب نیز به مطالبی نظیر شاخص های سنجشی، ابزار ها و منابع اطلاعات اختصاص دارد.
در مدیریت فضا، طراحی فضا جایگاه ویژه ای دارد وبا حساسیت خاص انجام میشود که دارای هشت مرحله مشخص(شکل- 5 ) به قرار زیر میباشد:
شکل 5 – روند طراحی فضا در سازمان هواپیمایی کشوری امریکا
1. طبقه بندی مشکلات: مشکل توسط اعضاء جامعه ذی نفع در فضای ملی، سازمان هواپیمایی کشوری امریکا یا مشتریان فضا شناسایی می شود. طبقه بندی اولیه که شامل شناسایی ذی نفعان می شود با عنوان نمودن مشکل به صورت شاخص های سنجشی مثل مقادیر تأخیر در انجام پرواز تشریح هزینه های احتمالی و منافعی که در صورت رفع مشکل عاید می شود مطرح میگردد.
2. ارزیابی اولیه: مشکل شناسایی شده ارزیابی میشود که آیا با تغییر در طراحی فضا مشکل کاهش می یابد و راه حل ارائه شده مقرون به صرفه میباشد. اگر این مشکل فضا باشد که باید کاهش داده شود و راه حل مورد نظر مطابق با مقررات بوده و از نظر الزامات ایمنی و حفظ محیط زیست نیز به همین ترتیب، اکنون ارزیابی می شود که آیا تحلیل دیگری برای مشخص نمودن بهترین راه حل لازم است یا بلافاصله تغییرات مورد نظر قابل ا نجام میباشند.
3. شروع مطالعه: یک تیم طراح فضا مشخص می شود و طرح مطالعاتی تدوین می گردد. فعالیت های هماهنگی با مشتریان جامعه محیط زیست و سایر بخش های مرتبط سازمان هواپیمایی کشوری امریکا و سازمان های دولتی آغاز می گردد یا گسترش داده میشود.
4. انجام مطالعه فضا: این قدم و اگر ضروری باشد مطالعات محیط زیست مرتبط با آن از بخش های اصلی هستند که شامل زمان ومنابع مطالعات طراحی میشود. در خلال این مرحله مسئله به صورت شاخص های سنجشی، خط مبنا و سناریو های متعدد تدوین می شوند وبرای هر سناریو یک مدل همراه با خط مبنا و شاخص های سنجش طراحی می گردد و نتیجه تجزیه وتحلیل میشود در خلال این مرحله است کارشناسان عملیاتی نیز وارد می شوند تا خصوصیات عملیاتی را برای این فرایند مهیا نمایند. به عنوان بخشی از مدیریت ایمنی تحلیل مدیریت مخاطرات ایمنی نیز برای هر یک از گزینه ها انجام میشود.
5. خلاصه نمودن و ارائه نتیجه: هنگامی که تحلیل فضا کامل میشود یعنی شاخص های سنجش ایجاد و تحلیل شده وبرای تمامی گرینه ها و همه موارد محیط زیست و ارزیابی ایمنی شدند، نتایج تحلیل ها شامل جمع بندی ها و توصیه ها مستند سازی می گردد. نتایج حاصله از این تجزیه تحلیل ها و سایر ارزیابی هایی که در فرایند کار قرار دارند همراه با مصوبه های ایمنی و محیط زیست به تصمیم گیرندگان ارائه می گردد.
6. انتخاب تغییر فضا: تصمیم گیرندگان در مورد گزینه ای که اجرا خواهد شد،یعنی اقدامی انجام نشود! یا گزینه انتخابی تصمیم گیری نموده و مستند سازی میگردد. تمامی مصوبه های لازم در مورد تحلیل فضا، محیط زیست و مدیریت ایمنی باید در این مستند موجود باشد.
7. پیاده سازی طرح در محل: طرح اجرایی که فعالیت های ضروری برای اجرای تغییرات با کمترین تأثیر بر مشتریان ضمن اعلام موثر و به موقع تغییرات تدوین شده به تمام بخش های متأثر از این تغییر اعلام می گردد. علاوه بر این طرح اجرایی باید حاوی قابلیت اجرا و راهبرد کاهش مخاطرات مرحله گذار نیز باشد.
8. ارزیابی پس از اجرا: پس از اجرای هر تغییر در فضا، تأثیر این تغییر در فضا به منظور ارزیابي این که مسئله اولیه حل شده است مورد پایش قرارگرفته و چه منافعی از این تغییر قابل اندازه گیری میباشد و یا این تغییر جریان غیرمنتظره ای را روی سایرموارد ایجاد نکرده باشد، رد یابی و پایش خطرات بایستی این راهبرد را براساس مستندات پیگیری نماید.
مديريت فضا در انگلستان
كتاب كپ 740 در بين كتاب هاي محتوي خط مشي مربوط به مديريت فضا در قلمرو كشور انگلستان است. چاپ دوم اين كتاب در سال 2007 توسط مديريت خط مشي فضا(DAP - Directorate of Airspace policy) منتشر شده است و داراي دو بخش مجزا ميباشد. بخش اول در مورد خط مشي مديريت فضا در انگلستان و بخش دوم درباره دستورالعمل هاي اجرايي واحد مديريت فضاي انگلستان( AMC – Airspace Management Cell) ميباشد.
مديريت خط مشي فضا گروهي ست در سازمان هواپيمايي كشوري انگليس (CAA) در كنار ساير گروه ها كه عهده دار مسووليت هايي نظير مقررات ايمني ، مقررات اقتصادي و حفظ منافع مصرف كنندگان هستند. اين مديريت در زير مجموعه خود داراي متخصصين هوانوردي كشوري و لشگري با تجربيات هواپيمايي در زمينه هاي تجاري، شغلي، تفريحي و نظامي هستند. دولت از مديريت خط مشي فضا انتظار دارد كه مؤثر ترين بهره برداري از فضا مطابق باعمليات ايمن هواپيما ها و تسريع در جريان پرواز ها ضمن مدنظر قراردادن الزامات كليه دارندگان هواپيما از هر نوع را بعمل آورد. علاوه بر اين اثرات هوانوردي بر محيط زيست و امنيت ملي از جمله موارديست كه بايستي مورد توجه قرارگيرد و اطلاعات لازم هوانوردي را نيز براي بخش هاي هواشناسي و تنظيم مقررات تهيه نمايد (شکل- 6) .
شکل 6 – ضوابط حاکم بر مدیریت خط مشی فضا در انگلیس
مديريت خط مشي فضا حمايت از عمليات مشترك و منسجم كشوري و لشگري در مراقبت پرواز بوده و اين گونه تنظيمات مشترك در شوراي مشترك خدمات ناوبري هوايي (JANSC – Joint Air navigation Services Council) انجام و با تدوين تفاهم نامه بين سازمان هواپيمايي كشوري و وزارت دفاع (MoD) برقرار مي گردد.اين مديريت همچنين پاسخ گوي هيئت مديره هواپيمايي كشوري و كميته خط مشي فضاكه داراي مسووليت نظارت عاليه بر فعاليت هاي اين مديريت هستند نيز ميباشد.
كار اين مديريت شامل تصويب و برقراري فضا هاي كنترل شده فرموله كردن، پايش و به اجرا در آوردن استاندارد ها ، قوانين و مقررات، برنامه ريزي عمليات خارج از مسير، تخصيص منابع محدود مثل فركانس هاي راديويي و كد هاي رادار ثانويه، هماهنگي فعاليت هاي هوانوردي غيرعادي و تعيين خط مش و برنامه ريزي خدمات هواشناسي براي هوانوردي انگليس ميباشد. علاوه بر اين بخش مشاوره و تحقيقات محيط زيست نيز اختصاص داده شده است به ارائه خدمات در محدوده هوانوردي و محيط زيست. اين مديريت در بخش ابتكارات ايمني و فضا (ASI- Airspace & Safety Initiatives) نيز داراي نقش قابل ملاحظه اي ميباشد.
مديريت فضا در كشور جمهوری اسلامی ایران
از ديدگاه سنتي و با وسعتي كه كشورجمهوري اسلامي دارد، در ابتدا اين امر را تداعي ميگردد كه تفكيك نمودن و اختصاص بخشي از فضا به امري خاص هيچ گونه مشكلي را ايجاد نخواهد نمود بخصوص اگر اين تصميم گيري در كميته اي انجام پذيرد كه عهده دار هماهنگي هاي مديريت فضا در ايران با شد يعني كميته دائمي اداره امور فضاي كشور كه نزديك به چهل سال با تشكيل جلسات ماهانه منظم و با شركت بخش هاي كشوري و لشگري اداره امور فضاي كشور را به عهده دارد.
اعضاء اين كميته نمايندگاني از صنعت هوانوردي در بخش هاي كشوري و لشگري هستند كه در زمينه هاي مرتبط فعاليت مي نمايند. از چهار كاربر فضا كه در ابتداي اين مقاله به آن ها اشاره شد فقط بخش هاي نظامي در اين كميته داراي نماينده هستند و نمايندگان سازمان هواپيمايي كشوري و شركت فرودگاه هاي كشور به عنوان تنظيم كننده و عرضه كننده خدمات هوانوردي نقش خود را ايفا مي نمايند. در اين كميته هيچيك از شركت هاي هواپيمايي، هواپيمايي عمومي (خصوصي) و كار هوايي داراي نماينده نيستند!
با توجه به نگرش نوين بين المللي در استفاده انعطاف پذير از فضا همكاري و حركت هايي در جهت بهينه سازي ساختار فضا در اين كميته آغاز شده است ولي بنظر ميرسد با مشكلات عملياتي شركت هاي هواپيمايي كه محدوديت فراواني را در تأمين قطعات و سوخت دارند و از طرفي حساسيت هايي كه در مقطع كنوني در بخش دفاعي وجود دارد روند هوشمندانه و مدبرانه اي براي بهينه سازي بهره برداري انعطاف پذير از فضا بايد اتخاذ گردد كه حافظ منافع ملي از جميع جهات باشد.
نتيجه گيري و پيشنهاد
با عنايت به مطالب مورد بررسي قرار گرفته و تجربيات ارزشمندي كه در هوانوردي جهاني به صورت مدون ومستند وجود دارند وگوشه از آن ها در اين مقاله ارائه شد اينطور به نظر ميرسد كه علاوه بر تلاش هاي انجام شده طي ساليان دراز در كميته دائمي اداره امور فضاي كشور با ايجاد راه هاي هوايي جديد و بازنگري مناطق ذخيره شده و كاهش تعداد آن ها مسائل و موارد بسياري بايد در مديريت فضا مورد عنايت قرارگيرد تا حق مطلب در مورد اين سرمايه ملي اداگردد و ضمن ايجاد روشي مستند كليه بخش هاي ذي نفع از حقوق لازم بهره مند گردند. مواردي كه ذيلاً پيشنهاد ميگردند ميتواند براي تسهيل در هماهنگي و بهره برداري بهينه و خفظ ايمني، امنيت و سلامت فضا مورد توجه مديران عالي واقع شده و متضمن ايجاد درآمد در برنامه ريزي و حفظ اين سرمايه ملي براي آيندگان نيز باشد:
1. بازنگري اساسنامه كميته دائمي اداره امور فضاي كشور از ديدگاه روند اجرايي، اعضاء ذي نفع، شركت كنندگان در جلسه و انطباق آن با فناوري روز.
2. نحوه اتخاذ تصميم و تعيين سياست هاي فضا در انطباق با اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا
3. ايجاد مكانيزم لازم براي بهره برداري از فضا مطابق باعمليات ايمن هواپيما ها و تسريع در جريان پرواز ها ضمن مدنظر قراردادن الزامات كليه دارندگان هواپيما.
4. انجام مطالعات محیط زیست مرتبط با آلاينده هاي خروجي موتور و صدا در بخش هايي كه عمليات پرواز در ارتفاع پايين انجام ميشود.
5. توسعه برنامه ریزی و بهره برداري از فضا با کشور های همسایه برای عملیات طرح تقرب و تردد از مرز ها نظير فرودگاه هاي آبادان و پارس آباد.
6. روش اجراي وظايف مديريت فضا درسه سطح راهبردي، پيش تاكتيكي و تاكتيكي كه به صورت كامل اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا حاصل شود.
7. اتخاذ روش هاي مناسب براي منتشرنمودن بموقع تصميمات و اطلاعات مديريت فضا به منظور پشتيباني از اصول بهره برداري انعطاف پذير از فضا در هر سه سطح مندرج در بند 6.
8. بررسي نقش وزارت كشور درافزايش بهره وري فضا با محافظت از حريم فرودگاه ها.
9. تدوين دستورالعمل هماهنگي در بهره برداري و توقف عمليات در فضا هاي تفكيك شده
10. ايجاد ارتباط بين مناطق تفكيك شده فضا و واحد ذيربط مراقبت پرواز براي موارد اضطراري
در خاتمه اميد است با استفاده از منابع و تجربيات ارزنده موجود در سطح جهاني، منطقه اي( اتحاديه اروپا) و ملي با همت دوچندان و عزمي راسخ، همگامي و هماهنگي در جهت بهره برداري شايسته از منابع ملي حاصل گردد. با موقعيت جغرافيايي بسيار ممتاز كشور لازم است برنامه ريزي براي بهره برداري از فضاي كشور با صميميتي كه بين كاربران و تعيين كنندگان خط مشي و اتخاذ سياست ايجاد شده است ادامه يافته و طرفين ذيفع بجاي سعي در استقرار منافع گروهي و صنفي در جهت تقويت و پشتيباني از منافع ملي قدم بردارند و مجدداً افزايش پرواز هاي عبوري و سهولت در عمليات پرواز موجب رونق بيشتر و تقويت جايگاه كشور جمهوری اسلامی ایران در منطقه گردد . والسلام
منابع:
1. کتاب برنامه ریزی سرویس های مراقبت پرواز(Doc.9426)
2. ICAO Doc. 9750
3. ICAO Doc.9854
4. ICAO Cir. 278
5. Eurocontrol handbook for airspace ASM.ET1.ST08.5000-HBK-02-00 2003
6. CAA CAP740 UK Airspace Management Policy
7. FAA Airspace management handbook, version 2.2 2005
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر